تورمالین ، کانی گرانبها ؛جایگاه و موارد استفاده آن در ایران وجهان

تورمالین با فرمول عمومی از سنگهای قیمتی با رنگهای متنوع است که از گذشته های دور در کشورهای منطقه ی مدیترانه شناخته شده است . اما هلندی ها این کانی را در سال 1703 میلادی از سری لانکا به اروپا آورده و آن را همانند گویش محلی سیلانی ها ، تورمالی (Turmali ) سنگی با رنگهای مختلط نامیدند .در فارسی به این سنگ کهرکن گفته می شود و در نمونه دستی دارای گستره ی رنگی بی رنگ ، صورتی ، قرمز ، زرد ، قهوه ای و ... تا بیش از 12 رنگ جداگانه می باشد . شکل این کانی ، سوزن مانند است که به واسطه ی رویه ی صاف و صیقلی شده و محدب بیشتر آن را به صورت Camzo ، Intaglio ویا گرد تراش می دهند . در مقطع نازک تورمالین به واسطه ی چند رنگی مشخص ، شکستگی های نامنظم قابل تشخیص است . بر اساس خصوصیات بلور شناسی آن را در سیستم تبلور تری گونال ( منفی ) قرار می دهند . تورمالین بر اساس اختلاف در ترکیب شیمیایی و رنگ رده بندی می شود : مانند برگریت حاوی کاتیون آهن ، دراویت حاوی کاتیون منیزیوم که دارای زرد مایل به قهوه ای است . آلبائیت ( تورمالین لیتیوم دار) ، روبلیت تورمالین قرمز و صورتی ، وردرلیت تورمالین سبز رنگ . تورمالین از سنگهای قیمتی از نوع متوسط می باشد که بیشتر با پریدوت ، بریل ، گارنت ، شیشه ، کرندوم اشتباه می شود .بر اساس محل تشکیل می توان متداول ترین و بارزترین سرچشمه ی تورمالین ها را در پگماتیتهای گرانیتی و سنگهای در برگیرنده آن دانست علاوه بر این منشاء تورمالین را به صورت کانی فرعی در سنگ آذرین و دگرگونی نیز می دانند .تورمالین در ایران بیشتر در پگماتیت ها و آپلیت هایی که توده ی گرانیتی را قطع می کند دیده می شود . برای نمونه می توان به بلورهای درشت شورل سیاهرنگ در رگه های پگماتیتی موجود در گرانیت نزدیک شهر مشهد ( نزدیک خواجه مراد ) ، رگه پگماتیتی موجود در توده گرانیتی الوند در کنار جاده همدان – تورسکان ( مسیر گنج نامه – سرکان ) و توده ی گرانیتی کوه گبری کنار جاده کرمان رفسنجان اشاره کرد .از سنگهای آتشفشانی دگرگون شده حاوی تورمالین نیز شرق علم کوه با سن کرتاسه گزارش شده است .البته لازم به ذکر است که در ایران بجز تورمالین های سیاه از تورمالین های رنگینی که به عنوان گوهر به کار می رود نشانه ای یافت نشده است .تورمالین علاوه بر ایران در بسیار از کشورها نیز تولید می شود . بلورهای بزرگ و تماشایی آن در برزیل ، ماینه ، کالیفرنیای آمریکا و ماداگاسکار پیدا شده است وامروزه کشورهای زیادی در قاره آفریقا تولید کننده تورمالین های قیمتی خوب و ناب هستند . همچنین این تورمالین ها در چندین کشور واقع در آسیا ، اروپا و استرالیا نیز یافت شده است .