تحلیل فضایی - زمانی طبقه بندی اقلیمی ایران بر اساس روش دومارتن و آزمون من-کندال در دوره آماری ۱۳۷۴ تا ۱۳۹۸

سابقه و هدف: آب و هوای یک منطقه در یک دوره بلندمدت را اقلیم گویند. شناسایی و طبقه بندی اقلیمی از دیرباز مورد توجه متخصصان آب و هواشناسی بوده است. محققان با به کارگیری روش ­های مختلف و با استفاده از متغیرهای اقلیمی همچون بارش و دما، زمین را به مناطق اقلیمی همگن طبقه ­بندی کرده اند و نتایج پهنه بندی اقلیمی را در ارزیابی کمبود آب و منابع آب در مقیاس­ های کوچک و بزرگ به منظور پیش بینی اقدامات عملی برای کنترل خشکی در مناطق آسیب پذیر به کار برده اند. هدف از این تحقیق به روزرسانی و تحلیل فضایی-زمانی طبقه بندی اقلیمی ایران بر اساس شاخص دومارتن و استفاده از آزمون من-کندال است. مواد و روش­ ها: برای انجام این مطالعه، داده های مربوط به متغیرهای دما و بارش به ­صورت ماهیانه از ۱۵۳ ایستگاه سینوپتیک در دوره زمانی ۱۳۹۸-۱۳۷۴ از سازمان هواشناسی کشور استخراج گردید. ابتدا داده های میانگین دمای سالیانه و مجموع بارش سالیانه از داده های ماهیانه تهیه شد و سپس با استفاده از مدل کریجینگ نقشه های هم دما و هم بارش به دست آمد. نقشه نهایی پهنه بندی اقلیمی با استفاده از شاخص دومارتن که پایه آن بر اساس بارش و دما است تهیه گردید. همچنین برای بررسی معنی داری یا عدم معنی داری شاخص اقلیمی دومارتن و تعیین روند، از آزمون ناپارامتریک من-کندال استفاده شده است. نتایج و بحث: نتایج نشان داد که بر اساس مدل کریجینگ، میزان R۲ و RMSE برای داده­ های بارش به ترتیب برابر با ۵۸/۰ و ۵۱/۱۶۷ میلی متر و برای داده­ ها دما ۸۳/۰و ۲۳/۲ درجه سلسیوس به ­دست ­آمد که بیانگر عملکرد بهتر مدل برای داده های دما می باشد. علت این امر با واریانس بالای داده های بارش در کشور مرتبط است. پهنه ­بندی اقلیمی ایران بر اساس شاخص دومارتن نشان داد که شش تیپ اصلی اقلیمی این شاخص در ایران وجود دارد. بیش­تر مساحت ایران را اقلیم خشک و پس از آن اقلیم نیمه ­خشک تشکیل می­ دهد. بررسی نتایج حاصل از تحقیق نشان داد اقلیم خشک ۴۰/۷۶% ، اقلیم نیمه ­خشک ۶۵/۱۹% و سایر اقلیم ­ها کمتر از ۴% مساحت ایران را تشکیل می ­دهند. همچنین مساحت اقلیم ­های خشک و نیمه­ خشک با مساحتی بالغ بر ۰۵/۹۶% از سطح ایران، نسبت به تحقیقات گذشته افزایش یافته است که می ­تواند به دلیل کاهش بارش و افزایش دما باشد. نتایج آزمون من-کندال نشان داد که ایستگاه های خرمدره، میانه، رامسر، بروجرد، پیرانشهر، تبریز و بیجار دارای روند صعودی (روند مرطوب تر شدن) و ایستگاه های دزفول، ملایر، سبزوار، بندر انزلی، تهران (مهرآباد)، تهران (شمیران)، قزوین و دوشان تپه درای روند نزولی (روند خشک تر شدن) معنی دار در سطح ۵% هستند. نتیجه گیری: نتایج این پژوهش نشان می دهد، ایران دارای شش ناحیه اقلیمی شامل؛ اقلیم خشک، نیمه ­خشک، مدیترانه ­ای، نیمه­ مرطوب، مرطوب و بسیار مرطوب است. هم چنین مقایسه نتایج به دست آمده با نتایج تحقیقاتی که سایر محققین در گذشته انجام داده ­اند نشان داد که مساحت اقلیم های خشک و نیمه خشک در دوره مورد مطالعه نسبت به دوره های گذشته افزایش داشته است. همچنین ۱۴% از ایستگاه های با روند نزولی (۸ ایستگاه) دارای روند نزولی معنی دار و ۷% از ایستگاه های با روند صعودی (۷ ایستگاه) دارای روند صعودی معنی دار در سطح ۹۵% هستند.  

Keywords:

طبقه بندی اقلیمی , دومارتن , من-کندال , بارش , دما