بررسی رابطه جرم «محاربه» و «افساد فی الارض»؛ از مبانی فقهی تا رویه قضایی

از جمله موضوع­های چالشی و مهم در حقوق کیفری ایران، بررسی رابطه محاربه و افساد فی­الارض است؛ جرایمی که با پیروزی انقلاب اسلامی وارد گفتمان عدالت کیفری ایران گردیده است. قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ در مواد ۲۷۹ و ۲۸۶ دو عنوان مذکور را به  عنوان جرم مستقلی پیش بینی کرده است که به چندین دهه اختلاف در رویه های قضائی پایان داد. بررسی سیر تقنینی نشان دهنده این است که پس از انقلاب اسلامی، صرف­نظر از فقدان قانون ماهوی مدون تا سال ۱۳۶۱، دادگاه­های انقلاب با صدور احکام متعدد با عناوین محاربه و افساد فی­الارض به اتهام برخی از سران نظام گذشته و گروه­های دخیل در اغتشاش­ها و درگیری­های منطقه­ای رسیدگی می­کرد تا اینکه در قانون حدود و قصاص ۱۳۶۱ عنوان «محارب» تعریف شد و با وجود تفاوت در عنصر مادی، عنصر معنوی، قلمرو و حتی تاثیر انگیزه در این دو عنوان ماده ۱۸۳ قانون مجازات اسلامی ۱۳۷۰ محارب و مفسد فی الارض را منطبق بر یکدیگر دانسته و در ردیف هم قرار گرفتند. همچنین نگاهی به منابع فقهی نیز نشانگر اختلاف آراء به لحاظ استنباط از آیه ۳۳ سوره مائده می باشد. بسیاری از فقها و مفسران اسلامی این دو عنوان را یک وصف دانسته و برخی با مستقل دانستن آن ها در مفهوم یا مصداق، قائل به رابطه عموم و خصوص بین این دو عنوان گردیده اند. نگارنده با استفاده از منابع کتابخانه و با رویکرد توصیفی تحلیلی به بررسی متون فقهی و رویه های قضایی پرداخته و به این نتیجه رسیده است که رابطه بین دو عنوان «محاربه» و «افساد فی الارض»، عموم و خصوص مطلق است.

Keywords:

محاربه , افساد فی الارض , تحولات قانونی , فقه , رویه قضایی