دلیل عقلی چیست و چگونه از ادله شرعی دیگر متمایز می شود؟

در نزد امامیه، دلیل عقلی یکی از مبادی مهم احکام شرعی به شمار می رود، به نظر علامه مظفر تا دیر زمانی بوده است که دلیل عقلی در بیان عالمان اصولی نظم و ساختار معین نداشته است، سرانجام در اواخر نزدیک به زمان ما به هر قضیه ی عقلیه ای که موجب قطع به حکم شرعی بشود تعریف شده است؛ براساس ظاهر کلام مرحوم مظفر و اصولیان چنین توهم می شود که دلیل عقلی مصداقا مساوی با ملازمات عقلی بوده و یا زیربنای آن ملازمات عقلی می باشد، برای دفع توهم مذکور، به نظر ضروری رسید که از دلیل عقلی یک تبیین جدید بشود تا اولا به کمال و تمام از سایر ادله ی احکام تفکیک یافته و ثانیا در پرتو تبیین جدید، ماهیت روشن تری به خود بگیرد. براساس تحقیق انجام شده بنیاد دلیل عقلی اختصاص به ملازمه عقلی ندارد بلکه شامل مطلق روابط عقلی می باشد که در منطق و فلسفه بیان شده است مانند رابطه تناقض، تضاد، عدم و ملکه، تماثل، تخالف، علیت، تلازم، ذاتی و عرضی، تساوی، اعم و اخص مطلق و من وجه و هر رابطه دیگری که از یافته های بدیهی عقل باشد زیر بنای دلیل عقلی به حساب می آید.  در حوزه ی احکام، مطلق روابط عقلی موجود مانند روابط موجود بین خود احکام، روابط بین احکام و موضوعات، بین احکام و متعلقات و یا بین احکام و مقدمات، بین عمل و اجزای آن یا بین احکام و امور خارجی یا بین احکام و ملاکات و مسقطات آن، همگی در باب استنباط به وسیله عقل می تواند نقش داشته باشد.

Keywords:

روابط عقلی , تلازم , عقل , ملاک