مساله تاریخی هیرمند و راهکارهای کاهش چالشهای ناشی از آن

هیرمند از دیرباز شریان اصلی حیات سیستان بوده و همواره نقش تعیین­کننده­ای برای آن داشته است؛ لیکن از زمان تقسیم ناعادلانه این منطقه بین ایران و افغانستان و عدم ورود آب کافی (به دلایل مختلف) به منطقه، هیرمند رفته رفته برای مردم سیستان و دولت ایران به یک مساله و بحران تبدیل و دستمایه اختلاف بین دو کشور همسایه شده است. این اختلاف، به تدریج با خشکسالی­های مکرر، افزایش جمعیت، عدم مدیریت صحیح منابع آب و تقاضای بیشتر برای مصرف آب، پررنگ­تر شد و ابعادی ملی به خود گرفته است. این مقاله بر آن است تا ضمن مرور اجمالی سیر تاریخی مساله هیرمند و پیامدهای ناشی از کمبود آب و برشمردن چالش­های موجود، راهکارهای واقع­گرایانه­ای در جهت برون رفت از این بحران و کاهش پیامدهای آن ارائه دهد. بر همین اساس، پرسش اصلی پژوهش این است که عامل پایدار ماندن مساله هیرمند چیست و با چه راهکارها و سیاست هایی می­توان آثار و پیامدهای منفی این مساله تاریخی را در راستای رفع و یا تخفیف آن، مدیریت کرد؟ بر اساس فرضیه این پژوهش، ممانعت افغانستان از ورود سهم آب هیرمند، خشکسالی­های متعدد به ویژه طی سه دهه اخیر و راهکارهای کوتاه مدت و بعضا ناکارآمد در برخورد با مساله هیرمند، موجب پایداری این مساله گردیده است که می­توان با راهکارهایی از جمله اتخاذ دیپلماسی سازنده با طرف افغان، توسل به قوانین حقوق بین­الملل، مدیریت صحیح آب ورودی به کشور، رعایت الگوی کشت مناسب، آبیاری مکانیزه و ایجاد اشتغال در سایر صنایع از آثار سوء این مساله کاست. این پژوهش تلاش نموده است تا این مساله را جهت دست­یافتن به راهکارهایی ملموس و انجام­شدنی به صورت جامعتر و با ابعادی وسیعتر مورد بررسی قرار دهد. پژوهش با رویکرد بین­رشته­ای و روش توصیفی-تبیینی انجام شده است. 

Keywords:

هیرمند , هامون , سیستان , ایران , افغانستان