واقع گرایی تاریخی از نگاه شرق اسلامی و غرب اسلامی و بازتاب آن در نگاه تکاملی به تاریخ (ابن خلدون و استاد مطهری)

چکیدهواقع گرایی  تاریخی، از جمله موضوعاتی است که در سپهر اندیشه دو دانشمند مسلمان، استاد مطهری و ابن خلدون قرار گرفته است. هر دو دانشمند تلاش کرده اند به نحوی واقع گرایی تاریخی را در دستور کار اندیشه‎ورزی خود قرار دهند. هم استاد مطهری و هم ابن خلدون به جهان اسلام تعلق دارند؛ اما با عنایت به تعلق استاد مطهری به شرق اسلامی و تعلق ابن خلدون به غرب اسلامی، این سوال به وجود می آید که آیا به لحاظ علمی و فلسفی، تفاوت رویکردی میان این دو اندیشمند در موضوع واقع گرایی و پیامدهای حاصل از این تفاوت، در ارتباط با جامعه و  تاریخ وجود دارد یا نه؟ این پژوهش تلاش می کند تا به روش تحلیلی و تفسیر استنطاقی و به عبارت دیگر، به پرسش گرفتن متون مرتبط با فلسفه تاریخ این دو اندیشمند، راهی برای پاسخ‎گویی به سوالات مذکور پیدا کند.درحالی‎که ابن خلدون با ایجاد تعارضی عمیق میان فلسفه و شریعت (جامعه) و نیز حذف فلسفه سیاسی از ساختار تقسیم‎بندی علوم، به واقع گرایی تجربی رسیده است، استاد مطهری با تحفظ بر دستگاه سنت فلسفی تقسیم‎بندی علوم، همچنان بر واقع گرایی فلسفی، استوار و پایدار مانده است. تفاوت رویکرد مذکور، بازتاب‎هایی از جمله تفاوت نگاه به تکامل تاریخ را داشته است. درحالی‎که نگاه تجربه‎گرای ابن خلدونی، حرکت تاریخ بشر را در طبیعت عمران و ناشی از «خصلت مقهورناشدنی ضرورت‎های زندگی اجتماعی» می‎داند، نگاه الهی استاد مطهری، حرکت تکاملی بشر را در فعلیت یافتن استعدادهای فطری بشر جستجو می کند.

Keywords:

کلیدواژگان: واقع گرایی , جامعه و تاریخ , فلسفه , فلسفه تاریخ , ابن‎خلدون , استاد مطهری