«من» غنایی و حماسی (مورد پژوهانه دیوان حافظ و شاهنامه فردوسی)

شاخصه­ های سبکی ادبیات ملل در گونه­ های مختلف ادبی با زیرساخت­ های ویژه، پیکره ­های اصلی فرهنگ و ادبیات آ­ن­ ها را بازتاب می ­دهد. در این میان،گونه­ های غنایی و حماسی در کنار دیگر انواع، جایگاهی خاص برای بازتاب احساسات و افکار نویسنده باز نگه داشته ­است.از آن­جا که پدیدآورندگان این گونه از متن نوشته ­ها و حساسیت حضور نشست مولفان آن­ ها را در متن نمی­ توان انکار کرد، بررسی جایگاه مولف و تاثیر زاویه نشست او در متن می­ تواند نقطه­ های مبهم نوشته ­ها را آشکارکند. «من غنایی» یا ابراز شخصیت عاطفی نویسنده در متون غنا، بازنمودی از رمزواره ­هایی بی ­بدیل نگاه درونی مولف به موضوعات مختلف اطراف را به نمایش می ­گذارد. زیرساخت­ های «من فردی و عاشقانه»، «من اجتماعی»، «من اخلاقی» و ... هرکدام الگوبندی ذهن نویسنده را به مخاطب اعلام می­ کند و با روش غیرارادی، ذهنیت مولف را در جهت اقناع خواننده هدایت می ­کند. در متن­ های حماسی، مولف و حضور «من فردی» و «خویشتن شاعرانه» او هر چند به ظاهر چشمگیر نمی­ نمایاند، اما در ساخت­ های زیرین روایت پهلوانی و تاریخی متن، نقب زدن نویسنده به احساسات و هنجارهای درونی خویش را به صورت ارادی می­ توان دید. به گونه­ ای که اندیشه برترمنشانه و «من»گرایانه پهلوانان، جبهه­ گیری­ های ایشان در مقابله با قطب پلیدی­ ها و ناهنجاری­ ها، نازش به افتخارات ملی و نژادی در مقابل بیگانگان و... اعتبار اندیشه­ های ناسیونالیستی یک حماسه ­سرا را در پیوند با عواطف درونی او نشان می ­دهد. از آن­جا که «شاهنامه» فردوسی و «دیوان حافظ» شیرازی، نمونه بکمال دو نوع گونه حماسی و غنایی ما محسوب می­ شوند، محقق سنجش حضور«من شاعرانه» با بازنمود «من ارادی» حماسی را به گونه مقایسه ­ای در این دو نشان داده است.

Keywords:

«من» , غنا , حماسه , غزلیات حافظ , شاهنامه فردوسی