لزوم آشنایی پژوهشگران حوزه طب و دین با مبانی و مفاهیم پژوهش های بین رشته ای

امروزه دانشمندان در پس حصار تخصص گرایی در حال انباشت دانش هستند درحالی که وفور دانش تک رشته ای لزوما به افزایش خرد و حکمت نمی انجامد و به زندگی پرثمر منجر نمی شود. از دانش می توان سوءاستفاده کرد یا حتی عرضه نابجای آن می تواند به افراد ضرر برساند. راه حل مسائل پیچیده اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و اعتقادی امروز نه مبتنی بر انباشت دانش است، نه تکیه بر آموزه های دینی بدون توجه به پیشرفت های علمی (۱, ۲)؛ آنچه امروز بدان نیاز داریم درک روابط بین زمینه های دانش است که از آن با عنوان دانش بین رشته ای یاد می شود. فهم درست ارتباط بین علوم پزشکی (طب) و علوم دینی (آموزه های اسلامی) نیازمند پژوهش های بین رشته ای است.امروزه علوم پزشکی به مراتب حداکثری بهداشت دسترسی پیدا کرده است و افق سال ۲۰۵۰ خود را پزشکی فردگرایانه، پیشگیرانه، پیشگویی کننده و مشارکت جویانه مبتنی بر نانوتکنولوژی، تکنولوژی اطلاعات، بیوتکنولوژی و علوم شناختی قرار داده است (۳, ۴)؛ با این حال نمی توان سلامت انسان را که ابعاد متعددی دارد به مثابه یک حیوان در قالب نظریه های زیستی صرف دنبال کرد. بعدی از سلامت که بیماری های مشترک انسان و حیوان را در بر می گیرد، بخشی است که آسان تر درک می شود ولی حقیقت این است که سلامت انسان ابعاد ناشناخته دیگری هم دارد، زیرا بدن و نفس انسان به تمامی و از همه جهات از هم جدا و مستقل نیستند. هنوز هم می توان به آنچه ملاصدرای شیرازی بیش از چهار سده پیش درباره زمان و چگونگی حدوث نفس بیان کرد، توجه کرد. نکته جالب اینکه در این حوزه پیشتاز فلسفی می توان سرچشمه های دانشی را که امروز از آن به سایکوسوماتیک یاد می شود، پیدا کرد (۵) و ایده ارتباط سلامت انسان و آموزه های اسلامی را به عنوان یک حوزه مطالعات بین رشته ای مطرح کرد. ورود به مقوله ارتباط سلامت انسان و آموزه های اسلامی چندان هم که به نظر می رسد ساده نیست. مثلا اگر قرآن کریم به عنوان منبع اصلی مطالعات دینی مرکز توجه قرار گیرد، علوم انسانی غیرتجربی در حلقه اول و نزدیک به علوم قرآنی قرار می گیرد و پزشکی یکی از علوم انسانی تجربی است که در حلقه دوم و بیولوژی در قامت علوم طبیعی (تکوینی) تجربی در دورترین حلقه است؛ به این معنی که کمترین تجانس و هم سنخی را دارد. اگر به روش استدلال در علوم پزشکی و آموزه های اسلامی بنگریم، این دو حوزه از لحاظ روشی، تجانس چندانی با هم ندارند. در علوم پزشکی استدلال های تجربی به کار می رود ولی عمده مقولات قرآنی با استفاده از روش های تفسیری، تاریخی و فلسفی قابل تبیین است. دیگر اینکه تمایز آشکاری بین زبان قرآن و زبان علوم تجربی وجود دارد. اساسا هر قدر از علوم تجربی به سمت علوم انسانی فاصله می گیریم زبان دانش از زبان جزئی به کلی تغییر پیدا می کند، بدین معنی که در علوم تجربی گزاره ها باید جزئی، واضح، رسا و عاری از ابهام باشد تا پذیرفته شود؛ اما در علوم انسانی چنین الزامی وجود ندارد (۶). بنابراین، مطالعات بین رشته ای برای فهم ارتباط سلامت انسان و آموزه های اسلامی در عین حال که اجتناب ناپذیر است، به سادگی هم امکان پذیر نیست. مفسران در دوره های مختلف اسلامی به کرات یافته های تجربی را به مثابه ابزاری به خدمت گرفته‎اند تا بتوانند برخی از آیات قرآن را بهتر تبیین کنند و نشان دهند که بین آموزه های اسلامی و یافته های علوم جدید تعارض وجود ندارد. اما غرض نگارنده از طرح موضوع بین رشته ای این سطح از تعامل نیست بلکه چگونگی برقراری تعامل پویا و دوسویه بین علوم پزشکی نوین و آموزه های اسلامی است و ظاهرا این مهم در بستر مراکز مطالعات طب و دین میسر خواهد شد، ولی از سویی این تصور وجود دارد که رابطه آموزه های اسلامی و علوم تجربی همواره رابطه ای یک سویه و از بالا به پایین است و ازاین رو استفاده از علوم تجربی در حد تطبیق آن با مفاهیم قرآنی پنداشته می شود و گروهی نیز اساسا قائل به وجود ارتباط بین دو حوزه یادشده نیستند؛ بنابراین، گفتمان بین رشته ای به نحو شایسته شکل نگرفته است، حال آنکه در سایه آشنایی پژوهشگران حوزه های طب و دین با مبانی و مفاهیم پژوهش های بین رشته ای، تغییر اساسی در نگاه به علم ایجاد می شود. آنگاه است که پذیرفته خواهد شد بخشی از محتوای منابع نقلی آموزه های اسلامی تجربه پذیر و قابل تحقیق است و تعارض نقل و علم هم محتمل است. همچنین درک می شود که چرا دانش تجربی درباره اموری که از دسترس تجربه خارج است نباید زبان به انکار بگشاید (۲).عالمان حوزوی و دانشگاهی از نظر شیوه تحصیل علم از هم متمایزند اما در اینکه هر دو به حریم علم الهی راه می یابند مشترک اند (۲). پیوند حوزه و دانشگاه در عرصه سلامت انسان نیازمند هم اندیشی استادان برای احصای محتوای تجربه پذیر از آموزه های اسلامی و همچنین تبیین و ترویج روش شناسی تحقیق بین رشته ای طب و دین است.

Keywords:

آموزه های اسلامی , پژوهش های بین رشته ای , علوم تجربی