«نامه به سردبیر» فرصت ها و چالش های پژوهش در دوران پاندمی کووید-۱۹

سردبیر محترم بیماری کووید-۱۹ (COVID-۱۹) پدیده ی نوظهوری است که با سرعت بسیار زیادی در سراسر جهان در حال گسترش است و نگرانی های زیادی برای مردم جهان به همراه داشته است(۱). این همه گیری چالش هایی را برای خدمات بهداشتی نیز ایجاد کرده است(۲). حاصل این همه گیری بزرگ، پرشدن تخت های بیمارستانی، خستگی مفرط تیم های درمانی، کمبود شدید وسایل حفاظت فردی، ابتلا کارکنان بیمارستان، کمبود نیروی انسانی و گسترش بیماری و نگرانی در کشورهای مختلف جهان بود(۳). یکی از چالش های ایجاد شده در دوران پاندمی کووید-۱۹، کاهش مراجعه بیماران مبتلا به بیماری های خطرناک غیرکرونایی از جمله بیماران مبتلا به بیماری های قلبی، سرطان، تنفسی، کلیوی و دیگر بیماری ها به بیمارستان ها و مراکز درمانی است و مبتلایان به این بیماری ها از ترس ابتلا به کووید-۱۹ حاضر به مراجعه و ادامه درمان در بیمارستان ها نیستند. این موضوع نه تنها یکی از نگرانی های جدی مسئولان بهداشت و درمان در رابطه با وضعیت سلامت مردم است(۴،۵) بلکه از سوی دیگر سایر حوزه های نظام سلامت و از جمله حوزه پژوهش را نیز تحت تاثیر قرار داده است. در رابطه با اهمیت و جایگاه پژوهش شکی نیست که پژوهش امری مهم و حیاتی برای جامعه محسوب می گردد(۶). توسعه پایدار و همه جانبه در هر کشوری به نحو قابل توجهی در گرو گسترش کمی و کیفی فعالیت های پژوهشی آن کشور است(۷). بر اساس شواهد تا قبل از شیوع بیماری کووید-۱۹، برخی از مسایل مانند کمبود بودجه ی پژوهشی، کمبود حمایت مادی از طرح های پژوهشی، مقررات دست و پاگیر اداری (بوروکراسی)، نقصان قوانین مشخص برای ارزیابی فعالیت های پژوهشی، بهره گیری محدود از نتایج تحقیق از جمله موانع پژوهشی در کشور بوده است(۸-۶). شیوع بیماری کووید-۱۹ باعث شده است که چالش هایی در زمینه پژوهش نیز بوجود آید. از جمله این چالش ها محدود شدن دسترسی آسان به نمونه های پژوهشی است. در واقع کاهش بستری بیماران در مراکز درمانی سبب شد نمونه گیری جهت انجام بسیاری از پژوهش هایی که در محیط بالینی انجام می شود با مشکل و محدودیت مواجه شود. همچنین بخش های تخصصی بیمارستان ها که مهم ترین مرکز نمونه گیری بیشتر پژوهش های بالینی محسوب می شدند، به بخش های کووید تغییر یافت(۹) و این امر نیز مانعی برای دسترسی به نمونه های پژوهشی غیر از کووید شد. از سوی دیگر شیوع بیماری کووید-۱۹ و محدودیت رفت و آمد و بسته بودن خوابگاه ها(۱۰) باعث چالش نمونه گیری در پایان نامه های دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی شد. با وجود چالش های ذکر شده، اگر چه پاندمی کووید-۱۹، مشکلات زیادی بر تمام شاخص های جامعه از جمله سلامت مردم تحمیل کرد، اما فرصتی بود که منجر به شکوفایی برخی قابلیت ها در کشور شد که از جمله آن می توان به فراگیر شدن و رونق یافتن آموزش مجازی در سراسر کشور اشاره کرد. در دوران پاندمی کووید-۱۹ مسئولین امر نیز بیش از پیش بر اهمیت آموزش از راه دور و آموزش های مبتنی بر یادگیری الکترونیکی واقف شده اند و به نظر می رسد که آموزش مجازی در کشور ما وارد یک فاز جدیدی شده است(۱۱). فرصت به وجود آمده ناشی از مجازی شدن فعالیت‎ها به خاطر شیوع ویروس کووید-۱۹ موجب آسان شدن برخی فعالیتها در مراکز دانشگاهی شده است(۱۲). استفاده از بستر آموزش مجازی علاوه بر ارتقای خدمت رسانی به بیماران مبتلا به کووید-۱۹ می تواند بستر مناسبی برای انجام پژوهش ها باشد. رشد قابل توجه تعداد طرح های تحقیقاتی تصویب شده و مقالات علمی پژوهشی چاپ شده توسط اعضای هیات علمی(۱۳) نشان دهنده توجه بیشتر به امر پژوهش در دوران کووید-۱۹ است. امکان همه نوع فعالیت پژوهشی توصیفی کمی، کیفی و حتی مداخله ای در فضای مجازی وجود دارد. استفاده از پرسشنامه های مجازی می تواند موجب کاهش مشکلات نمونه گیری در برخی پژوهش ها گردد(۱۴). پژوهش در فضای مجازی به لحاظ مالی ارزان است و با کمی خلاقیت می توان یک پیمایش ملی را با هزینه و حمایت های مالی مناسب به انجام رساند(۱۵). از پلتفرم های مختلف مانند آموزش تحت اپلیکیشن(۱۶) می توان جهت مداخلات متفاوت همچون آموزش مجازی بیماران و کارکنان سلامت استفاده کرد. داده های حاصل از پژوهش مجازی نیاز به ورود مجدد به نرم افزارهای تحلیل ندارند و مستقیما از پلتفرم پیمایشی به نرم افزارهای تحلیلی مثل SPSS (بسته آماری برای علوم اجتماعی)، AMOS (تحلیل ساختار های لحظه ای)، LISREL (ارتباطات خطی ساختاری) و غیره وارد می شوند. به این ترتیب پژوهش آنلاین موجب کاهش حجم کار و دسترسی سریع و بهتر به منابع و اطلاعات می شود. به دلیل گمنامی مفروض در فضای مجازی، احتمال صداقت پاسخگویان در پژوهش هایی که مسائل حساس و شخصی را بررسی می کنند، بالاتر می رود(۱۵) و موجب بوجود آمدن یک فضای تقریبا عاری از هرگونه سوگیری می شود. از سوی دیگر با گسترش این بیماری همه گیر در سراسر جهان، فن آوری های نوین مانند سلامت الکترونیکی علاوه بر کمک به بیماران و کارکنان مراقبت های سلامت می توانند منجر به توسعه پژوهش ها نیز شوند. سلامت الکترونیکی(E-Health) ترکیبی از ارتباطات الکترونیکی و فناوری اطلاعات پزشکی است. این اصطلاح می تواند طیف گسترده ای از خدمات یا سیستم ها را در حوزه پزشکی/بهداشت و درمان و اطلاعات فناوری، مانند پرونده الکترونیکی بهداشت، نسخه های الکترونیکی، پزشکی از راه دور یا داروی تلفنی، سلامت همراه و موارد دیگر را شامل گردد(۱۷). داده های حاصل از این فناوری های مذکور می تواند به توسعه پژوهش ها کمک نماید. بنابراین با توسعه زیرساخت های لازم از قبیل توسعه شبکه سراسری اینترنت و افزایش سرعت آن، تولید نرم افزارهای آموزشی تعامل محور و استفاده از فن آوری ها نوین مانند سلامت الکترونیکی می توان شاهد رونق روزافزون پژوهش مجازی در کشور باشیم و حتی بعد از پایان یافتن شیوع کووید-۱۹، این نوع پژوهش در کنار پژوهش های رایج تداوم داشته باشد. علاوه بر بستر مجازی با توسعه خدمات مراقبت در منزل نیز می توان به توسعه پژوهش کمک نمود. خدمات مراقبت در منزل می تواند به عنوان یک بخش پشتیبان در خدمات سلامت عمل کرده و بار زیادی را از دوش نظام سلامت بکاهد(۱۸). اگر چه شیوع بیماری کووید- ۱۹ مشکلات و چالش های بسیاری را برای ارائه خدمت در این حوزه نیز ایجاد کرده است(۱۹)، ولی با توسعه خدمات مراقبت در منزل در زمان شیوع کووید-۱۹ می توان به انجام پژوهش ها در محیط های واقعی همانند دوران قبل از کرونا پرداخت و پژوهشگرانی که به دلایل مختلف در اجرای پژوهشی های مجازی دچار چالش می باشند، می توانند از این بستر نهایت استفاده را ببرند. در پایان و به عنوان جمع بندی، به نظر می رسد در حال حاضر با توجه به ادامه دار بودن شیوع گسترده ی بیماری کووید- ۱۹ باید در زمینه ی رفع موانع و چالش های اجرای پژوهش در حوزه سلامت گام های بزرگی برداشته شود. بنابراین پیشنهاد می گردد سیاستمداران، مسئولین و برنامه ریزان سلامت، چالش ها را مد نظر داشته باشند و با استفاده از فرصت های ایجاد شده، زمینه لازم جهت توسعه پژوهش در کشور را فراهم نمایند.سردبیر محترم بیماری کووید-۱۹ (COVID-۱۹) پدیده ی نوظهوری است که با سرعت بسیار زیادی در سراسر جهان در حال گسترش است و نگرانی های زیادی برای مردم جهان به همراه داشته است(۱). این همه گیری چالش هایی را برای خدمات بهداشتی نیز ایجاد کرده است(۲). حاصل این همه گیری بزرگ، پرشدن تخت های بیمارستانی، خستگی مفرط تیم های درمانی، کمبود شدید وسایل حفاظت فردی، ابتلا کارکنان بیمارستان، کمبود نیروی انسانی و گسترش بیماری و نگرانی در کشورهای مختلف جهان بود(۳). یکی از چالش های ایجاد شده در دوران پاندمی کووید-۱۹، کاهش مراجعه بیماران مبتلا به بیماری های خطرناک غیرکرونایی از جمله بیماران مبتلا به بیماری های قلبی، سرطان، تنفسی، کلیوی و دیگر بیماری ها به بیمارستان ها و مراکز درمانی است و مبتلایان به این بیماری ها از ترس ابتلا به کووید-۱۹ حاضر به مراجعه و ادامه درمان در بیمارستان ها نیستند. این موضوع نه تنها یکی از نگرانی های جدی مسئولان بهداشت و درمان در رابطه با وضعیت سلامت مردم است(۴،۵) بلکه از سوی دیگر سایر حوزه های نظام سلامت و از جمله حوزه پژوهش را نیز تحت تاثیر قرار داده است. در رابطه با اهمیت و جایگاه پژوهش شکی نیست که پژوهش امری مهم و حیاتی برای جامعه محسوب می گردد(۶). توسعه پایدار و همه جانبه در هر کشوری به نحو قابل توجهی در گرو گسترش کمی و کیفی فعالیت های پژوهشی آن کشور است(۷). بر اساس شواهد تا قبل از شیوع بیماری کووید-۱۹، برخی از مسایل مانند کمبود بودجه ی پژوهشی، کمبود حمایت مادی از طرح های پژوهشی، مقررات دست و پاگیر اداری (بوروکراسی)، نقصان قوانین مشخص برای ارزیابی فعالیت های پژوهشی، بهره گیری محدود از نتایج تحقیق از جمله موانع پژوهشی در کشور بوده است(۸-۶). شیوع بیماری کووید-۱۹ باعث شده است که چالش هایی در زمینه پژوهش نیز بوجود آید. از جمله این چالش ها محدود شدن دسترسی آسان به نمونه های پژوهشی است. در واقع کاهش بستری بیماران در مراکز درمانی سبب شد نمونه گیری جهت انجام بسیاری از پژوهش هایی که در محیط بالینی انجام می شود با مشکل و محدودیت مواجه شود. همچنین بخش های تخصصی بیمارستان ها که مهم ترین مرکز نمونه گیری بیشتر پژوهش های بالینی محسوب می شدند، به بخش های کووید تغییر یافت(۹) و این امر نیز مانعی برای دسترسی به نمونه های پژوهشی غیر از کووید شد. از سوی دیگر شیوع بیماری کووید-۱۹ و محدودیت رفت و آمد و بسته بودن خوابگاه ها(۱۰) باعث چالش نمونه گیری در پایان نامه های دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی شد. با وجود چالش های ذکر شده، اگر چه پاندمی کووید-۱۹، مشکلات زیادی بر تمام شاخص های جامعه از جمله سلامت مردم تحمیل کرد، اما فرصتی بود که منجر به شکوفایی برخی قابلیت ها در کشور شد که از جمله آن می توان به فراگیر شدن و رونق یافتن آموزش مجازی در سراسر کشور اشاره کرد. در دوران پاندمی کووید-۱۹ مسئولین امر نیز بیش از پیش بر اهمیت آموزش از راه دور و آموزش های مبتنی بر یادگیری الکترونیکی واقف شده اند و به نظر می رسد که آموزش مجازی در کشور ما وارد یک فاز جدیدی شده است(۱۱). فرصت به وجود آمده ناشی از مجازی شدن فعالیت‎ها به خاطر شیوع ویروس کووید-۱۹ موجب آسان شدن برخی فعالیتها در مراکز دانشگاهی شده است(۱۲). استفاده از بستر آموزش مجازی علاوه بر ارتقای خدمت رسانی به بیماران مبتلا به کووید-۱۹ می تواند بستر مناسبی برای انجام پژوهش ها باشد. رشد قابل توجه تعداد طرح های تحقیقاتی تصویب شده و مقالات علمی پژوهشی چاپ شده توسط اعضای هیات علمی(۱۳) نشان دهنده توجه بیشتر به امر پژوهش در دوران کووید-۱۹ است. امکان همه نوع فعالیت پژوهشی توصیفی کمی، کیفی و حتی مداخله ای در فضای مجازی وجود دارد. استفاده از پرسشنامه های مجازی می تواند موجب کاهش مشکلات نمونه گیری در برخی پژوهش ها گردد(۱۴). پژوهش در فضای مجازی به لحاظ مالی ارزان است و با کمی خلاقیت می توان یک پیمایش ملی را با هزینه و حمایت های مالی مناسب به انجام رساند(۱۵). از پلتفرم های مختلف مانند آموزش تحت اپلیکیشن(۱۶) می توان جهت مداخلات متفاوت همچون آموزش مجازی بیماران و کارکنان سلامت استفاده کرد. داده های حاصل از پژوهش مجازی نیاز به ورود مجدد به نرم افزارهای تحلیل ندارند و مستقیما از پلتفرم پیمایشی به نرم افزارهای تحلیلی مثل SPSS (بسته آماری برای علوم اجتماعی)، AMOS (تحلیل ساختار های لحظه ای)، LISREL (ارتباطات خطی ساختاری) و غیره وارد می شوند. به این ترتیب پژوهش آنلاین موجب کاهش حجم کار و دسترسی سریع و بهتر به منابع و اطلاعات می شود. به دلیل گمنامی مفروض در فضای مجازی، احتمال صداقت پاسخگویان در پژوهش هایی که مسائل حساس و شخصی را بررسی می کنند، بالاتر می رود(۱۵) و موجب بوجود آمدن یک فضای تقریبا عاری از هرگونه سوگیری می شود. از سوی دیگر با گسترش این بیماری همه گیر در سراسر جهان، فن آوری های نوین مانند سلامت الکترونیکی علاوه بر کمک به بیماران و کارکنان مراقبت های سلامت می توانند منجر به توسعه پژوهش ها نیز شوند. سلامت الکترونیکی(E-Health) ترکیبی از ارتباطات الکترونیکی و فناوری اطلاعات پزشکی است. این اصطلاح می تواند طیف گسترده ای از خدمات یا سیستم ها را در حوزه پزشکی/بهداشت و درمان و اطلاعات فناوری، مانند پرونده الکترونیکی بهداشت، نسخه های الکترونیکی، پزشکی از راه دور یا داروی تلفنی، سلامت همراه و موارد دیگر را شامل گردد(۱۷). داده های حاصل از این فناوری های مذکور می تواند به توسعه پژوهش ها کمک نماید. بنابراین با توسعه زیرساخت های لازم از قبیل توسعه شبکه سراسری اینترنت و افزایش سرعت آن، تولید نرم افزارهای آموزشی تعامل محور و استفاده از فن آوری ها نوین مانند سلامت الکترونیکی می توان شاهد رونق روزافزون پژوهش مجازی در کشور باشیم و حتی بعد از پایان یافتن شیوع کووید-۱۹، این نوع پژوهش در کنار پژوهش های رایج تداوم داشته باشد. علاوه بر بستر مجازی با توسعه خدمات مراقبت در منزل نیز می توان به توسعه پژوهش کمک نمود. خدمات مراقبت در منزل می تواند به عنوان یک بخش پشتیبان در خدمات سلامت عمل کرده و بار زیادی را از دوش نظام سلامت بکاهد(۱۸). اگر چه شیوع بیماری کووید- ۱۹ مشکلات و چالش های بسیاری را برای ارائه خدمت در این حوزه نیز ایجاد کرده است(۱۹)، ولی با توسعه خدمات مراقبت در منزل در زمان شیوع کووید-۱۹ می توان به انجام پژوهش ها در محیط های واقعی همانند دوران قبل از کرونا پرداخت و پژوهشگرانی که به دلایل مختلف در اجرای پژوهشی های مجازی دچار چالش می باشند، می توانند از این بستر نهایت استفاده را ببرند. در پایان و به عنوان جمع بندی، به نظر می رسد در حال حاضر با توجه به ادامه دار بودن شیوع گسترده ی بیماری کووید- ۱۹ باید در زمینه ی رفع موانع و چالش های اجرای پژوهش در حوزه سلامت گام های بزرگی برداشته شود. بنابراین پیشنهاد می گردد سیاستمداران، مسئولین و برنامه ریزان سلامت، چالش ها را مد نظر داشته باشند و با استفاده از فرصت های ایجاد شده، زمینه لازم جهت توسعه پژوهش در کشور را فراهم نمایند.

Keywords:

Challenges , Research , COVID-۱۹ Pandemic , چالش , پژوهش , پاندمی کووید-۱۹