تطور توحید ذاتی در فلسفه اسلامی و عرفان نظری با رویکرد تحلیلی تطبیقی

پایه و اساس همه اصول و فروع آموزه های دینی اصل توحید است. در مورد حقیقت توحید آراء متعددی بیان شده است.پژوهش حاضر با رویکرد تحلیلی تطبیقی در صدد دست یابی به فهم صحیح مساله توحید با همه مراتب آن در دار هستی است. از این رو اولا و بالذات به تحلیل توحید ذاتی در فلسفه اسلامی اعم از مشایی و صدرایی و عرفان نظری و تطبیق آنها با یکدیگر و ثانیا و بالتبع به تبیین توحید صفاتی و افعالی پرداخته شده است. از نتایج این پژوهش آن است که واقعیت و حقیقت یک چیز است و تفاوت فلسفه و عرفان، در فهم واقعیت هستی است.در فلسفه اسلامی اعم از مشایی و صدرایی، اسناد وجود به ماسوی الله را حقیقی دانسته و معتقد به توحید واجب الوجود در راس سلسله علل و وجود بوده و اینکه خداوند در عین بساطت دارای همه کمالات وجودی به نحو اعلی و اتم است.در تبیین توحید افعالی فلسفه مشایی راهکار علیت طولی و فلسفه صدرایی،معد بودن موجودات را مطرح می نمایند؛ اما عرفا معتقد به توحید موجود هستند و اینکه موجود حقیقی یک چیز بوده و آن ذات حق تبارک وتعالی است و اسناد هستی به سایر اشیاء مجاز است و آنچه فلاسفه، توحید می نامند، تعینی از تعینات آن حقیقتی است که موضوع عرفان نظری است. و همه اشیاء، مظاهر اسماء و صفات حق بوده و فاعلیت آنها در واقع مرآت و شئون فاعلیت خدای سبحان است.

Keywords:

Intrinsic Monotheism , Attribute Monotheism , Verbal Monotheism , Islamic Philosophy , Theoretical Mysticism. , توحید ذاتی , توحید صفاتی , توحید افعالی , فلسفه اسلامی , عرفان نظری