بازنمایی ایدئولوژی در کاریکاتور های سیاسی، از مشروطه تا معاصر (بارویکرد جامعه شناختی)

کاریکاتور در جهان به عنوان هنر بصری و فکاهی برای ارسال پیام و رسانگی، و در حقیقت بازنمایی رسانه ای است. در کاریکاتور معنی و طنز از دو نمود نشانه شناختی تولید می شود: کلامی و بصری یا صرفا از طریق بصری. سه شگرد زبانی اغراق، تناقض  و استعاره ساز در شکل گیری طنز در کاریکاتورها نقش دارند که به نظر می رسد حاصل تعامل عناصر کلامی و بصری و کاربرد استعاره بصری باشند. کاریکاتور ها منبع غنی دیگری برای تظاهر غیرزبانی استعاره ها می باشند. با مطالعه پدیده های زبان، هنر، سیاست، مذهب و سایر مظاهر عینی استعاره، قادریم راهی به سوی کشف ایدئولوژی و نظام تفکر بشر پیدا کنیم. از سوی دیگر، نظریه تحلیل انتقادی کلام در صدد است کاریکاتور را به مثابه کنشی اجتماعی در ارتباط با قدرت، ایدئولوژی و گفتمان مورد مطالعه قرار دهد. به نظر می رسد به دلیل فشردگی محتوایی و ایجاز کاریکاتورها و نیز تعامل میان زبان و تصویر، کاریکاتورها شیوه های مستقیم و آسانی برای پردازش یک پیام باشند. وحدت مخاطبان در دریافت پیام منجر به هدایت آن ها به نگرش مورد انتظار از موضوع می شود. خودآگاهی مخاطب از دریچه طنز و سواد تصویری موجب ارتقاء سواد مفهومی در آن ها می گردد. بازنمایی ایدئولوژی در کاریکاتور های سیاسی بر اساس دو رویکرد جامعه شناختی و تحلیل انتقادی کلام است. در این تحقیق، بازنمایی ایدئولوژی در کاریکاتور های سیاسی، از مشروطه تا معاصر (بارویکرد جامعه شناختی) حوادث مهمی چون دوره مشروطه، قیام ۳۰ تیر سال ۱۳۳۱ شمسی، انقلاب اسلامی ایران، جنگ تحمیلی، انرژی هسته ای و تحریم و اقتصاد مقاومتی، مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج این تحقیق نشان داد که در کاریکاتورهای سیاسی تک نمودی (تصویری)  از آغاز مشروطه، مفاهیم آزادی، بیداری در مقابل خواب و رخوت ملت ها، به صورت درگیری نیروی خیر و شر، دمیدن در صور و زنده شدن مردگان، و بعد از آن در ملی شدن صنعت نفت، مفاهیم استقلال و ترسیم اشغالگر در اذهان همانند حیوانی اسیر، مفهوم سازی شده است. در کاریکاتورهای سیاسی کلامی-تصویری از آغاز مشروطه، شکل گیری کاریکاتور بر اساس شعر طنزآمیز و مفهوم حراج گذاشتن، مسجد با گنبدهایی بزرگ از موشک و علامت بمب هسته ای که بیانگر مذهب و جنگ تحمیلی،  مفهوم سازی شده است. در گروه نخست که حاوی استعاره های تک نمودی (تصویری) بود نمادهای آزادی، نمادهای سمبلیک دست اندازی اشغالگران بر منابع نفتی ایران، سمبل نمایندگانی فرمایشی و  کم فهم، در تصاویر به کار رفته و از طریق دو تکنیک تلفیق مفاهیم مبدا و مقصد و پرکردن غیرمنتظره بخشی از یک طرحواره، رابطه بین مبدا و مقصد در ذهن خواننده شکل می گیرد و در گروه کاریکاتورهای کلامی-تصویری همین روابط به اضافه نقش تثبیتی نوشتار بادکنکی به نگاشت میان مفاهیم مبدا و مفهوم مقصد (جنگ) کمک می کند.

Keywords:

Caricature , Constitutional Period , Contemporary Period , Sociology of Language , Critical Analysis , Semiotics , کاریکاتور , دوره مشروطه , دوره معاصر , جامعه شناختی زبان , تحلیل انتقادی , نشانه شناختی