تحلیل ترکیب بندی در کتیبه های پارچه های دوره ی صفوی

پارچه بافی دوران صفویه، مانند سایر شاخه های هنری با حمایت پادشاهان صفوی به اوج خود رسید به هم ین خاطر دوران صفوی را درخشان ترین عصر هنر ایران نامیده اند. در این دوره هنر زیبانویسی در نزد بسیاری از طبقات جامعه، دارای امتیاز خاصی بود و خوشنویسی به عنوان یک عنصر تزیینی در سایر هنرها چون پارچه بافی، قالیبافی، فلزکاری، مهرسازی ، سکه سازی و..... کاربرد فراوانی داشته است. قلم های خوشنویسی مورد استفاده در طرح های پارچه های دوران صفوی از تنوع نسبی برخوردار هستند. در پارچه بافی دوران صفویه خطوط مختلف مانند ثلث، نستعلیق و کوفی علاوه بر نقوش انسانی، گیاهی، جانوری و هندسی در آراستن پارچه ها کاربرد دارد. هدف این پژوهش آن است که با تحلیل ترکیب بندی خوشنویسی در کتیبه های پارچه های دوره صفوی میزان تاثیرگذاری قاب بندی ها بر نوع نوشتار را مورد بررسی قرار دهد؛ لذا پرسش پژوهش این است که تنوع قاب بندی و ترکیب بندی خطوط در کتیبه های پارچه های دوره صفوی چگونه است؟ در همین راستا ابتدا به طور مختصر تاریخچه ی پارچه بافی و خوشنویسی در دوره صفویه مورد بررسی قرار می گیرد و پس از دسته بندی نمونه ها از لحاظ مضمون به تحلیل خطوط مورد استفاده در کتیبه ها پرداخته خواهد شد. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و شیوه گردآوری مطالب کتابخانه ای است. ازآنجا که تعداد نمونه های جامعه آماری محدود است، با توجه به میزان دسترسی ۸ نمونه از پارچه های دارای کتیبه مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر آن است که قاب بندی در کتیبه های پارچه های این دوره دارای تنوع از نظر فرم است . تنوع فرمی قاب شامل فشرده شدن سطرو سوار شدن حروف، جابه جایی حروف، تعدد کرسی های اصلی، تغییر شکل و اندازه حروف شده است. استفاده از نشانه های تزیینی و نشانه های نوشتاری موجود در خط (سکون، تنوین، تشدید، نقطه و...) و نقوش گیاهی در فضای منفی به جهت تعادل در ترکیب بندی نیز از ویژگی های کتیبه های پارچه های این دوران است.

Keywords:

پارچه های صفوی , خوشنویسی صفوی , پارچه های کتیبه دار , ترکیب بندی کتیبه ها