کارکردهای عنوان داستان در داستان های کوتاه ایرانی(با تکیه بر داستان کوتاه نویسان شاخص پیش از انقلاب اسلامی)

عنوان داستان، نخستین دریچه­ ای است که نویسنده و خواننده از طریق آن با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند. این نوع پیرامتن کوتاه، با دلالت مستقیم یا غیرمستقیم به موضوع داستان، اولین عاملی است که خواننده را به دنیای داستان، معنای آن و برگزیدن رویکردی خاص به آن راهنمایی می­ کند؛ به ­ویژه در داستان کوتاه که به سبب کوتاه ­بودنش، از همان آغاز، تک­تک واژگان مقتصدانه و کارکردگرایانه استفاده می ­شوند. نگارنده در پژوهش حاضر، به دنبال آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی، کارکردهای عناوین تعدادی از داستان­های کوتاه  نویسندگان شاخص حوزه ادبیات داستانی ایران را تبیین و بررسی کند. نتایج نشان می­دهد که از میان کارکرد توصیفی، عناوینی که مربوط به محتوای اثر هستند، کاربرد بسیار چشمگیرتری در مقایسه با عناوینی که درباره فرم یا قالب اثر هستند، دارند؛ همچنین در میان عناوین مضمونی، به ترتیب عنوان­ های استعاری، موضوعی و کنایه­ای و تعریضی شایان توجه نویسندگان بوده­اند. از لحاظ کارکرد ارزش­گذاری، اشاره به مرام و جهان­بینی نویسنده، مسائل فرهنگی همچون اعتقادات و باورهای ایرانیان، مسائل سیاسی- اجتماعی نظیر غرب­زدگی ایرانیان و سلطه بیگانگان بر آنان و ناکامی و سرخوردگی حاصل از واقعه کودتای ۲۸ مرداد، مساله بینامتنیت و در نهایت اقلیم­گرایی، ازجمله برجسته ترین ارزش­های ضمنی و نهفته در عناوین به شمار می­روند و بر این اساس، آنها در دو دسته تقابلی وضعیت نامطلوب در برابر وضعیت مطلوب و غرب­گرایی در برابر ملی­گرایی قرار می­گیرند. سرانجام، از لحاظ کارکرد جذب­کنندگی، شگردهای محتوایی نظیر جهان شمولی، پرسش­انگیزی و هنجارشکنی درخور توجه ویژه داستان­نویسان بوده­اند و بر اساس شکل ظاهری، شگردهایی همچون اختصار و اطناب و اشاره به مسائل بلاغی کاربرد گسترده یافته اند.

Keywords:

ادبیات داستانی , داستان کوتاه , عنوان داستان , کارکردهای عنوان