سردبیر مهمان: درباره این ویژه نامه و سامانه های محصول پیچیده (سمپ)

عبارت CoPS (Complex p roduct or System) به محصولات و/یا سیستم­هایی اشاره دارد که از درجه پیچیدگی بالایی برخوردارند[۱]. محققین حوزه مهندسی سیستم، پیچیدگی را تابعی از تعداد اجزاء[۲] و روابط میان اجزاء[۳] تعریف می کنند[۴]:   به عبارت دیگر با افزایش تعداد اجزاء یک محصول/سیستم بر پیچیدگی آن افزوده می شود و در شرایطی که تعداد و اجزاء ثابت است، اگر رابطه میان اجزا محصول بیشتر شود (اجزا در تعامل بیشتری با یکدیگر باشند) یا شدت ارتباط افزایش یابد، پیچیدگی آن محصول سامانه بیشتر خواهد شد. طراحی، توسعه و تولید محصولات/سامانه­های پیچیده، خود از پیچیدگی خاصی برخوردار است. مفهوم یکپارچگی[۵] و موضوع یکپارچه­سازی در طول فرایند تکوین و تولید این محصولات/سامانه­ها باید مورد توجه قرار گیرد. حذف یا اضافه کردن یک جزء، تغییر فناوری یک جزء، اصلاح روابط میان اجزاء و از همه مهمتر تغییری که در سطح معماری[۶] صورت می­گیرد و ترکیب[۷] جدیدی را ایجاد می­کند، می­توانند یکپارچگی محصول/سامانه را دستخوش تغییر کرده و تلاش مضاعفی را برای برقراری مجدد آن طلب کنند. یکپارچگی فقط به مرحله طراحی محدود نمی­شود؛ بلکه باید در مراحل توسعه فرایند تولید و نیز در طول زمان تولید آن محصول/سامانه نیز برقرار باشد. چه بسیارند محصولات/سامانه­هایی که در مراحل طراحی و آزمایش­های متعاقب آن از یکپارچگی برخوردار بوده و عملکرد فنی مطلوبی دارند؛ ولی به هنگام تولید، یکپارچگی حاصل نمی­شود و عملکرد آن­ها با آنچه در طراحی به دست آمده و پیش بینی شده است، مطابقت ندارد. موضوع راه­اندازی یک خط مونتاژ[۸] و یا پیاده­سازی یک خط پتروشیمی یا نیروگاه و تضمینی[۹] که دارنده حق بهره­برداری[۱۰] باید در این زمینه بدهد، به همین دلیل اهمیت دارد. پیچیدگی محصولات/سامانه­ها و موضوع یکپارچه­سازی، ایجاب می­کند که بنگاه­های اقتصادی برای نوآوری در این محصولات/سامانه­ها، توانمندی­های خاصی را در خود ایجاد کرده و یا از طریق همکاری با دیگر بنگاه/سازمان­ها به این توانمندی­ها دست پیدا کنند. بخشی از این توانمندی­ها عبارتند از: -          توانمندی طراحی در سه سطح مفهومی[۱۱]، پایه[۱۲] و تفصیلی[۱۳]؛ -          توانمندی شبکه­سازی برای طراحی[۱۴] و مدیریت شبکه؛ -          توانمندی مرتبط با جذب، به کارگیری و بهره برداری تجاری از تکنولوژی­های متعدد و متفرق در یک محصول/سامانه؛ -          توانمندی ساخت/مونتاژ (یکپارچه­سازی در فرایند)؛ -          توانمندی شکل­دادن به زنجیره تامین گسترده و مدیریت بهینه آن؛ -          توانمندی مدیریت چرخه حیات محصول/سامانه در بازار؛ -          توانمندی مدیریت دانش (ترکیب پایه­های دانشی مختلف) و حفاظت از مالکیت فکری؛ -          توانمندی مدیریت پروژه­های بزرگ و پیچیده و با عدم قطعیت بالا.   این شماره از فصلنامه سیاست علم و فناوری به موضوع "مدیریت فناوری و نوآوری در محصولات/سیستم­های پیچیده صنعتی" اختصاص یافته است؛ تا توجه محققین، دانشگاهیان و صنعتگران را به آن و به نقشی که می­تواند در رقابت پذیری ایفاد کند، معطوف دارد و نتایج تحقیقاتی را که در سالیان گذشته (و به ویژه بعد از طرح این موضوع در کنفرانس مدیریت فناوری و نوآوری) به ثمر رسیده­اند، به چاپ برساند و در دسترس عموم قرار دهد؛ همچنین، مسیرهایی را برای تحقیقات آتی مشخص کند تا مرجعی باشد برای انتخاب موضوع پایان نامه­های کارشناسی ارشد و رساله­های دکتری. امید است که مورد توجه قرار گیرد و مخاطبان محترم ما را از نظرات خود بهره مند سازند. [۱] عبارت "محصولات پیچیده" در ادبیات به تعابیر مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. گاهی آن را در مقابل محصولات عادی (Commodity) قرار داده­اند. گاهی آن را به گونه­ای تعریف کرده­اند که شامل محصولات تولید انبوه (Mass Production) نمی­شود. ما در این ویژه­نامه تعریف گسترده ای را پذیرفته ایم که شامل یک طیف است و در آن هر محصول/سسیتم می­تواند درجه ای از پیچیدگی داشته باشد. یک سر طیف را محصولات خیلی ساده تشکیل می­دهند؛ محصولاتی که جزء ندارند و از ترکیب یا آمیزش مواد (combination) ساخته می­شوند. طرف دیگر طیف متعلق به محصولات/سامانه­های بسیار پیچیده­ای است که از درجه یکپارچگی بسیار بالایی برخوردارند. در میان این دو دسته، محصولاتی قرار دارند که از تلفیق یا همنهشتگی (Composition) اجزا مختلف به دست می­آیند و درجه یکپارچگی متوسط به بالا دارند. با توجه به تعریف بالا: ۱-       محصول پیچیده لزوما محصولی نیست که در یک سیستم پروژه­محور تولید شود؛ بلکه شامل محصولاتی نیز می­شود که در سیستم تولید انبوه ساخته می­شوند (مثل اتومبیل)؛ ۲-       محصولات پیچیده در صنایع مختلف وجود دارند (از IT تا هوا فضا)؛ ۳-       یک محصول ساده (کاملا ساده) می تواند یک فرایند (سیستم) پیچیده برای تولید داشته باشد (به عنوان مثال نفت، گاز و محصولات پتروشیمی که فرایند تولید بسیار پیچیده­ای دارند).   [۲] Components [۳] Interactions [۴] در میان محققین حوزه مدیریت فناوری و نوآوری، عده کمی هستند که به ادبیات مهندسی سیستم (System Engineering) نیز پرداخته باشند؛ در صورتی که دو حوزه "مهندسی سیستم" و "مدیریت نوآوری و فناوری در CoPS" فصل مشترک زیادی دارند. امید است این موضوع در آینده توسط محققین ایرانی مورد توجه قرار گیرد. [۵] Integration [۶] Architecture [۷] Configuration [۸] Ramp-up [۹] Guarantee [۱۰] License [۱۱] Conceptual [۱۲] Basic [۱۳] Detailed ۱۳ Open Innovation

سردبیر مهمان: درباره این ویژه نامه و سامانه های محصول پیچیده (سمپ) Keywords:

سردبیر