نگاهی به استیلای سلجوقیان بر نیشابور

نیشابور همواره یکی از معتبرترین شهرهای تاریخ ایران در طول قرون و اعصار بود که اززمان عبداالله بن طاهر (حک: ۲۱۵-۲۳۰ ه.ق) به عنوان پایتختی برگزیده شد و این امر در دوره  سامانی و و غزنوی نیز تداوم یافت. موقعیت مساعد تجاری و مرکزیت سیاسی، توسعه این شهر رادر پیداشت، چنانکه در قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری در جهان اسلام نظیر نداشت و باپایتخت جهان اسلام، بغداد، برابری می کرد. اما این شهر در هنگام ورود سلجوقیان به خراسان، بهرغم جایگاه بلند خود و برخلاف دیگر شهرهای خراسان، بدون مقاومت جدی و نمایان ، بدستمهاجمان افتاد . ابوالفضل بیهقی، شرح پیشروی سلجوقیان را به صورت کامل و مشروح آورده و دربیان خود عامل اصلی از دست رفتن خراسان را درازدستی عمال غزنوی (و در راس آن ها سوریبن معتز، صاحبدیوان خراسان) و علاقه سلطان محمود و مسعود به غزای هندوستان و کم توجهیآنها نسبت به خراسان می داند که از سوی اکثر محققان سلف پذیرفته شده است. با توجه به آنکهدر دیگر شهرهای بزرگ خراسان، مرو، بلخ و هرات، علیرغم وجود چنین وضعیتی، با جدیت درمقابل سلجوقیان مقاومت ورزیدند، به سهولت میتوان دانست که این گونه تعبیر از قضیه ناقص وتک بعدی است. مولف (این مقاله) با تامل بر این مساله در جستجوی یافتن پاسخی مناسب برایاین پرسش است که دلیل اصلی و واقعی مبارزه نکردن نیشاپوریان با سلجوقیان چیست؟ او با تاملدر مندرجات منابع دیگر و تجزیه و تحلیل روایت بیهقی، به بررسی اوضاع شهر پرداخته و با ارائهدلایل و شواهد مکفی، نتیجه میگیرد که دو عامل، نبود رهبر مطاع و واحد و همچنین ضعفاستحکامات دفاعی شهر دلیل اصلی مقاومت نکردن نیشاپوریان است.

Keywords:

نیشاپور , سلجوقیان , غزنویان , سیمجوریان , قراخانیان