رویکرد ملاصدرا به تاویل

رویکرد ملاصدرا در مواجهه با ظواهر آیات قرآن رویکردی متفاوت با رویکرد مشهور مفسران و حکیمان است. مشهور در مواجهه با برخی از ظواهر قرآن کریم که التزام به آنها دشوار است راه تاویل را پیموده و از معنای ظاهری لفظ فاصله می گیرند. غالب این ظواهر درباره توصیف خداوند به صفاتی است که او را به بندگان خویش تشبیه می کند. به علاوه، ظواهر آیات مرتبط با معاد نیز در معرض تاویل قرار گرفته است. اما ملاصدرا از مخالفان رویکرد تاویلی است و در آثارش، به خصوص در تفسیر قرآن کریم و رساله متشابهات القرآن، به مناسبت بحث از آیات متشابه، به مسئله تاویل پرداخته است. وی با تقسیم ضمنی تاویل به تاویل درست و نادرست، رویکرد اصلی تاویل نادرست را التزام نداشتن به ظواهر الفاظ دانسته است. به نظر وی، ظواهر آیات و روایات را همان گونه که هست، بدون اینکه در آن تصرفی صورت گیرد، باید پذیرفت، دست کم تا زمانی که دلیل کافی و توجیه درستی بر آن وجود داشته باشد که در بسیاری از بحث ها همچون بحث معاد وجود ندارد و می توان همه آنچه در آیات و روایات در این باره آمده است، به معنای ظاهری اش پذیرفت. با این حال، ملاصدرا از افتادن به ظاهرگرایی نیز هراس دارد و آن را نفی می کند و سخن از تاویل صحیح یا «تحقیق» به میان می آورد. به این ترتیب، او به دنبال نظریه ای است که هم قادر به حفظ ظاهر الفاظ باشد و هم با قواعد عقلی مخالفت نکند. او نظریه روح معنا را واجد این دو خصوصیت شمرده است. این نوشتار به تبیین رویکرد ملاصدرا در نقد تاویل و ادله اش می پردازد و اینکه چگونه ملاصدرا نظریه مجاز را نقد کرده و به جای آن از نظریه روح معنا دفاع می کند.

Keywords:

تاویل , لفظ , معنا , روح معنا , مجاز