انتقال دهنده های گلوتامات و سمیت تحریکی در دستگاه عصبی

ال-گلوتامات نوروترانسمیتر عمده تحریکی در دستگاه عصبی مرکزی است که در بسیاری از شرایط فیزیولوژیک نظیر تکامل مغز، انعطاف پذیری سیناپسی، حافظه و یادگیری دخالت دارد. با این حال افزایش غلظت گلوتامات خارج سلولی و فعالیت بیش از حد گیرنده های گلوتامات، به ویژه گیرنده های یونوتروپیک آن باعث سمیت تحریکی می گردد که مسیر پاتولوژیک اصلی برای آسیب به سلول های عصبی می باشد. به دلیل عدم تخریب آنزیمی گلوتامات در فضای خارج سلولی، خارج سازی گلوتامات آزاد شده در اثر فعالیت نورون ها به واسطه انتقا ل دهنده های اسیدهای آمینه تحریکی صورت می گیرد. انتقال دهنده های مذکور که در سلول های گلیال احاطه کننده فضای سیناپس و در سلول های عصبی وجود دارند؛ تحت عنوان انتقال دهنده های وابسته به سدیم و با تمایل بالای گلوتامات خوانده می شوند و مسوول اصلی حفظ غلظت گلوتامات خارج سلولی در مقادیری کمتر از مقادیر ایجادکننده سمیت تحریکی می باشند. علاوه بر این گروه دیگری از انتقال دهنده های غشایی تحت عنوان معاوضه کننده های سیستین-گلوتامات می باشند که غیروابسته به سدیم بوده و انتقال گلوتامات را در نواحی وی‍‍ژه ای از دستگاه عصبی مرکزی تنظیم می کنند. شواهد حاکی از آن است که اختلال در انتقال دهنده های گلوتامات در اختلالات حاد عصبی نظیر سکته و ضربه و اختلالات مزمن آن نظیر ALS (Amyotrophic Lateral Sclerosis) ، صرع، اسکیزوفرنی و بیماری آلزایمر دخالت دارد. در این مقاله نحوه سنتز و آزادسازی گلوتامات در دستگاه عصبی مرکزی، توصیف و تشریح انتقال دهنده های گلوتامات، فعالیت آنها و ارتباطشان با یکدیگر و نقش انتقال دهنده های مذکور در سمیت تحریکی مرور شده است.

Keywords:

Glutamate , Glutamate transporters , Nervous system , Excitotoxicity , Glia cells , گلوتامات , انتقال دهنده های گلوتامات , دستگاه عصبی , سمیت تحریکی , سلول های گلیال