بررسی و تحلیل ویژگی های زبان عرفانی در سوانح العشاق احمد غزالی

عارف در جریان سیر و سلوک خود به اندیشه ها، حقایق و تجربه­هایی دست می­یابد که چگونگی بیان آن در قالب الفاظ، به دلیل ماهیت این­گونه معارف به سادگی امکان­پذیر نیست؛ اما عرفا با به کارگیری همه ظرفیت­های زبان، دریافت­های عرفانی خود را در قالب محدود لفظ و کلام به یکدیگر انتقال داده اند. احمد غزالی، عارف بزرگ قرن ششم هجری یکی از پیشروان تصوف اسلامی است که در آثار خود، اندیشه­ها و مواجید عرفانی را با تعابیر و تفاسیر بدیعی بیان می­کند. در این پژوهش می کوشیم سوانح العشاق را از لحاظ زبانی، تحلیل و تبیین کنیم. حاصل بررسی­ها نشان می دهد، احمد غزالی در این اثر از همه­ ظرفیت­های زبان اشارت و عبارت برای تبیین آرا و عقاید و همچنین بیان تجارب عرفانی سود جسته است؛ اما واقعیت این است که لفظ و واژه در زبان متعارف به نحو وضعی و قراردادی، جسد معناست و ما معنا را در چارچوب آن لفظ، محبوس می­کنیم و زبان اشارت، زبان شعر و نثر عرفانی، با همه کارکردهای تشبیهی، استعاری و قابلیت­های تاویل­پذیری، نمی­تواند به تنهایی قالب و حامل کاملی برای معانی متعالی به دست آمده از مکاشفات عرفانی باشد؛ بلکه فقط می توان با استفاده از آن به معانی والای عرفانی اشاره­ای داشت. احمد غزالی از نخستین کسانی است که تحول باطنی و معنوی خواننده (و نه برداشت ذهنی خواننده) را جزئی از معنای اثر و مقدم بر آن به شمار آورده است. درحقیقت گستردگی و عظمت حقیقت عشق، به اندازه­ای است که حروف و قالب محدود کلمه­ها، توانایی توصیف و انعکاس مفاهیم وجودی آن را ندارد.

Keywords:

Mystical language , Ahmad Ghazali , Savaneh Aloshaq. , زبان عرفانی , احمد غزالی , سوانح العشاق.