نامه علمی: ضرورت افزودن واحد درسی "سلول درمانی با سلول های بنیادی" به برنامه ی آموزشی دانشجویان پزشکی

امروزه تحقیق درباره ی سلول های بنیادی با توجه به پتانسیل بالقوه ی آنها در زمینه ی سلول درمانی مورد توجه خاصی قرار گرفته است. خوشبختانه تحقیق در این زمینه تقریبا همگام با کشورهای دیگر، در ایران نیز شکل گرفته و هم اکنون تحقیقات زیادی در زمینه های مختلف خصوصا جنبه ی بیولوژیکی سلول های بنیادی در حال انجام است(۱تا۳). آنچه که سبب شد تا این نامه به رشته ی تحریر در آید اهمیت آینده نگری استفاده از سلول های بنیادی در بالین است. بدون شک یکی از دلایل اصلی پیشرفت سریع در زمینه ی سلول های بنیادی، تحقیق گسترده توسط طیف متفاوتی از محققین از علوم پایه (از جمله بیولوژی سلولی مولکولی، فیزیولوژی، بیوشیمی) و بالینی (از جمله چشم، اعصاب، ارتوپدی، هماتولوژی) است(۴و۵). وقتی واژه ی " سلول درمانی با سلول های بنیادی" مطرح می گردد، به نظر می رسد که ساز و کارهای جدیدی باید اندیشیده شود، چراکه برای کاربرد سلول های بنیادی انتظار از گروه بالینی فزونی می گیرد و به نظر می رسد کشوری که بتواند بستر های مناسب را در حیطه بالینی مهیا کند می تواند گوی سبقت را از دیگران برباید. گام اول در این زمینه ایجاد آموزش لازم به پزشکان آینده در زمینه ی سلول های بنیادی و سلول درمانی است. هرچند در بعضی از دانشگاه های کشور از جمله دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی واحد درسی "سلول درمانی با سلول های بنیادی" به صورت واحدی انتخابی برای دانشجویان اینترن در دوره ی کارورزی ارائه می شود، ولی هم اکنون واحد مصوبی در زمینه ی سلول های بنیادی و سلول درمانی در برنامه ی درسی (curriculum) دانشجویان پزشکی قرار ندارد. مساله ای که اهمیت این امر را دو چندان می سازد لازمه ی هدف گذاری در سلول های بنیادی است. اگر چه استفاده از سلول های بنیادی در درمان بیماری های دژنراتیوی مانند پارکینسون(۶و۷)، آلزایمر(۸)، ضایعات نخاعی(۹) و چند بیماری دیگر مورد اقبال علمی قرار گرفته اند، ولی سلول های بنیادی دارای پتاسیل بالقوه ای هستند که می توانند در بسیاری از بیماری ها مورد استفاده قرارگیرند. این چنین هدف گذاریی فقط از طرف یک فرد آشنا به بالین می تواند انجام گیرد که با پاتولوژی بیماری آشنایی کامل دارد، و این امر ضرورت آموزش در این زمینه را افزون می کند. در طی این واحد/واحدهای آموزشی، دانشجویان باید از ابتدا با مفاهیم کلی سلول های بنیادی از جمله توانایی خودنوسازی (Self-renewal)، توانایی تمایز (Potency)، انواع سلول های بنیادی، مورفولوژی و الکتروفیزیولوژی و کارآمدی (functionality) سلول های بنیادی آشنا گردند؛ هم چنین مفاهیمی مانند ضرورت آنژیوژنز در روند سلول درمانی، رد پیوند و یا سرطانی شدن سلول های بنیادی از دیدگاه پزشکی باید مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. آشنایی با روش های کشت سلول و تکثیر و تمایز سلول های بنیادی و کار آزمایشگاهی با آنها می تواند به دانشجو کمک نماید تا در کاربرد سلول های بنیادی علمی تر تصمیم بگیرد. به طور مثال، آشنایی با داربست های ۳ بعدی به عنوان یکی از اجزای درمان با سلول های بنیادی می تواند در نوع تزریق و نحوه رساندن سلول بنیادی (stem cell delivery) اثرگذار باشد. در مجموع تاکید این نامه بر ضرورت وجود واحد درسی با عنوان "سلول درمانی با سلول های بنیادی" در قالب درس دانشجویان علوم پزشکی است. نمونه های ذکر شده، برخی از اجزای مهم سلول درمانی با سلول های بنیادی می باشند که می توانند به عنوان سرفصل های آموزشی مورد توجه قرار گیرند؛ البته انتخاب سرفصل های آموزشی باید با توجه به توانایی های موجود و بیماری های بومی انجام گیرد. امید است با سیاست گذاری صحیح آموزشی در زمینه ی کاربرد سلول های بنیادی، بحث سلول درمانی به صورت کاملا علمی، با دقت و به هنگام در عرصه ی بالینی مورد استفاده قرار گیرد.