عوامل موثر بر تمایل به ادامه تحصیل در رشته های مختلف تخصصی در دانشجویان دانشکده های دندانپزشکی کرمان، رفسنجان و زاهدان

دندانپزشکان نقش مهمی در ارتقای خدمات درمانی و ارائه راه کارهای مناسب در زمینه این خدمات ایفا می کنند، و در این میان نقش متخصصین دندانپزشکی از اهمیت خاصی برخوردار است. طبق تحقیقات انجام شده متخصصان دندانپزشکی در ارائه خدمات ویژه به بیماران، بالا بردن کیفیت مراقبت از دندان، نوآوری در علم دندانپزشکی، گسترش تحقیقات و پژوهش های بالینی نقش کلیدی دارند. پیشرفت های علمی و فنی در سه دهه اخیر به طور گسترده ای هر یک از رشته های تخصصی دندانپزشکی را تحت تاثیر قرار داده است(۱). رشته های تخصصی دندانپزشکی به مرور زمان شکل گرفته است و جایگاه خود را در این رشته پیدا کرده است و در همین راستا دانشجویان هر کدام با انگیزه های خاص خود به یکی از این رشته ها گرایش پیدا می کنند. همانند انتخاب شغل، انتخاب رشته تحصیلی نیز تحت تاثیر انگیزه های فردی و عواملی مانند جنس، خانواده و والدین، دوستان، معلمان، وضعیت اقتصادی- اجتماعی، میزان تحصیلات والدین، و کشور و محل زندگی است. به عنوان مثال انتخاب شغل در کشورهای توسعه یافته بیشتر تحت تاثیر خویشاوندان و دوستان است در حالی که در کشورهای در حال توسعه، والدین و معلم ها در این زمینه نقش اساسی تری دارند(۲). مطالعه ای در آمریکا نشان داد که دستیاران تخصصی ارتودنسی، رضایت شغلی، شیوه زندگی و ساختار شغلی مناسب را مهم ترین عامل در انتخاب این رشته تخصصی ذکر می کنند(۳). در حالی که تاکنون مطالعات محدودی در زمینه تمایل دانشجویان دندانپزشکی به رشته های تخصصی در ایران و دنیا وجود دارد. در حال حاضر ۲۵ دانشکده دندانپزشکی در ایران وجود دارد که تنها در ۱۴ دانشکده در ۱۱ رشته، دانشجوی تخصصی پذیرفته می شود و تخمین زده می شود که در حال حاضر بیش از ۱۰۰۰ متخصص در کشور مشغول به کار هستند(۴). با توجه به این که امروزه رشته دندانپزشکی از گستردگی خاصی برخوردار است و این گستردگی دلیلی بر نیاز به تخصصی شدن شاخه های مختلف دندانپزشکی است، بالطبع ضرورت گام برداشتن به سمت بررسی تمایل دانشجویان به رشته های تخصصی دندانپزشکی را توجیه می کند. بر همین اساس مطالعه حاضر به منظور بررسی عوامل موثر بر تمایل دانشجویان رشته دندانپزشکی به ادامه تحصیل در رشته های مختلف تخصصی در دانشجویان دانشکده های دندانپزشکی کرمان، رفسنجان و زاهدان در سال ۱۳۹۰-۱۳۸۹ انجام شد. روش: در یک مطالعه توصیفی مقطعی دانشجویان سال چهارم، پنجم و ششم دانشکده های دندانپزشکی کرمان، رفسنجان، و زاهدان در سال تحصیلی ۹۰-۸۹ به تعداد ۳۰۲ نفر با روش نمونه گیری ساده جهت شرکت در مطالعه انتخاب شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه ای محقق ساخته و پایا و روا شامل قسمت های اطلاعات فردی و دموگرافیک، گویه های مربوط به علل علاقه مندی (۸ سوال) گویه های مربوط به عدم تمایل به ادامه تحصیل (۹ سوال) و گویه های مربوط به دلایل انتخاب رشته تخصصی خاص(۵ گویه) طراحی گردید. مقیاس پرسشنامه به صورت سه درجه ای، مهم، نسبتا مهم و بی اهمیت در مورد انگیزه های ورود به رشته تخصصی طراحی شدند. برای پاسخ مهم نمره ۲، نسبتا مهم نمره ۱ و بی اهمیت نمره صفر در نظر گرفته می شد. پایایی پرسشنامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ (۸۵/۰=α) تعیین گردید. پرسشنامه مذکور در اختیار کلیه دانشجویان سال چهارم تا ششم دندانپزشکی بر اساس لیست موجود در آموزش قرار گرفت. از دانشجویانی که تمایل به همکاری داشتند درخواست گردید تا نظر خود را در مورد هر کدام از سوالات پرسشنامه به صورت مهم، نسبتا مهم و بی اهمیت بیان نمایند. به افراد اطمینان داده شد که کلیه اطلاعات به صورت محرمانه باقی مانده و صرفا آمار کلی آن گزارش می شود. بعد از جمع آوری اطلاعات، داده ها کد گذاری شده و با استفاده از آزمون های مجذور کای برنامه آماری SPSS-۱۷.۵ مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج: از میان پرسشنامه های توزیع شده پرسشنامه های ۲۸۱ نفر (۱/۹۰ درصد) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. از این تعداد ۱۱۱ نفر (۵/۳۹ درصد) از دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی کرمان، ۸۹ نفر(۷/۳۱ درصد) دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان و ۸۱ نفر (۸/۲۸ درصد) دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان بودند. تعداد ۱۱۲ نفر (۳/۴۰ درصد) مذکر و ۱۶۶ نفر (۷/۵۹ درصد) مونث بودند و۳ نفر جنسیت خود را مشخص نکرده بودند. ۲۰۶ نفر (۳/۷۳ درصد) از افراد مایل به ادامه تحصیل بودند و زنان بیش از مردان تمایل به ادامه تحصیل داشتند. در رابطه با دلایل تمایل به ادامه تحصیل مهم ترین دلایل، تمایل به استخدام در دانشگاه، توصیه خانواده و دسترسی به ارتباط بهتر با مردم گزارش گردید. ضمنا دلایلی همچون کسب موقعیت اقتصادی بهتر، دسترسی به کار بهتر و بیشتر، کسب موقعیت اجتماعی بهتر و دسترسی به معلومات بیشتر از بی اهمیت ترین دلایل دانشجویان در این زمینه بودند. بیشترین دلایل عدم تمایل در این زمینه به ترتیب توصیه خانواده مبنی بر عدم موافقت آنها با ادامه تحصیل، مسافرت به خارج از کشور، مشکلات مالی و عدم وجود رشته مورد علاقه بودند. این مطالعه نشان داد که رشته های ارتودنسی، ترمیمی، دندانپزشکی اطفال و نوجوانان، اندودانتیکس بیشترین میزان تقاضا را داشته و این در حالی است که هیچکدام از دانشجویان تمایل به ادامه تحصیل در رشته بیماری های دهان، و دندانپزشکی اجتماعی را نداشتند. همچنین مهم ترین دلایل دانشجویان برای انتخاب این رشته ها تمایل خانواده، دوره تحصیل کوتاه تر و خدمت بیشتر به مردم ذکر گردید. مواردی که اهمیت کمتری در انتخاب این رشته ها داشتند شامل علاقه صرف به علم آن رشته، موقعیت و منزلت اجتماعی و جنبه اقتصادی بودند. بحث: تمایل زیاد دانشجویان به ادامه تحصیل هم راستا با نتایج مطالعه اندرسون و بیل (Bea , Anderson) است که در آن ۸/۶۲ درصد دانشجویان تمایل به ادامه تحصیل داشتند(۵). تحقیقات انجام شده توسط آیرلند (Ireland) و همکاران، الدلیگان (Al-Dlaigan) و همکاران، و هیول و داربی (Hull, Darby) نشان دهنده افزایش تقاضا برای ادامه تحصیل در رشته های تخصصی دندانپزشکی است(۶تا۸). در این مطالعه مهم ترین دلایل تمایل به ادامه تحصیل، تمایل به استخدام در دانشگاه، توصیه خانواده و دسترسی به ارتباط بهتر با مردم گزارش گردید که با سایر مطالعات مشابه همخوانی دارد(۹تا۱۱)، اگرچه با مطالعه محمود هاشمی که مهم ترین دلایل تمایل به ادامه تحصیل شامل افزایش معلومات، رسیدن به رتبه های علمی بالاتر، رسیدن به موقعیت اجتماعی بهتر بودند تفاوت دارد(۱۲). تمایل دانشجویان به استخدام در دانشگاه مشابه با نتایج مطالعه خامی و همکاران، و وحید دستجردی و همکاران است(۹و۱۳)؛ در صورتی که نتایج مطالعاتی در دانشجویان تخصصی ارتودنسی کانادا و امریکا نشان داد که دستیاران تخصصی به دلایل مالی تمایلی به کار در دانشگاه به عنوان عضو هیات علمی ندارند(۱و۳). مطالعه فروسچل و اسکینفورد (Skinford و Froeschle) بر روی ۴۵۱ نفر از اعضای هیات علمی دانشکده های دندانپزشکی آمریکا نشان داد که اعضای هیات علمی از حقوق کم و ساعت کاری تمام وقت ناراضی هستند و این مساله سبب کاهش علاقه به کار آکادمیک و نگرانی در اکثر جوامع شده است(۱۴). در مطالعه حاضر دلایلی همچون کسب موقعیت اقتصادی بهتر، دسترسی به کار بهتر و بیشتر، کسب موقعیت اجتماعی بهتر از بی اهمیت ترین دلایل دانشجویان در این زمینه بودند. محمودهاشمی نشان داد که مهم ترین دلایل عدم علاقمندی دانشجویان شامل خسته شدن از تحصیل، مشکلات ناشی از موفقیت در امتحان تخصصی و شروع کار بلافاصله پس از فراغت از تحصیل است(۱۲). در مطالعه انجام شده توسط زدیک (Zadik) و همکاران، جنبه هایی هم چون کمک به مردم از اهمیت کمتری برخوردار بودند(۱۵) که مشابه با مطالعه آلن (Allen) است(۱۶). رشته های ارتودنسی، جراحی، ترمیمی، دندانپزشکی اطفال بیشترین میزان تقاضا را داشته و هیچ کدام از دانشجویان تمایل به ادامه تحصیل در رشته بیماری های دهان و دندانپزشکی اجتماعی نداشتند. مهم ترین دلایل دانشجویان برای انتخاب این رشته ها تمایل خانواده، دوره تحصیل کوتاه تر و خدمت بیشتر به مردم ذکر گردید، که با سایر مطالعات همخوانی دارد(۸و۹و۱۲). نتیجه گیری: با توجه به نتایج مطالعه کنونی و به طور کلی می توان اذعان نمود که اکثریت قابل توجه فارغ التحصیلان دندانپزشکی دانشکده های مورد بررسی، تمایل به ادامه تحصیل دارند. با توجه به این که نتایج این تحقیق تنها محدود به سه دانشکده دندانپزشکی است پیشنهاد می شود برای آگاهی از انگیزه های دانشجویان سایر دانشکده ها در این زمینه و هدایت آنها به سوی انتخاب رشته متناسب با انگیزه ها و علایق شان، تحقیقات مشابهی نیز در دانشکده های دندانپزشکی سایر دانشگاه ها انجام شود. قدردانی: این پژوهش با حمایت مالی و معنوی معاونت تحقیقات و فن آوری دانشگاه علوم پزشکی کرمان انجام پذیرفته است و با شماره پایان نامه ۶۹۹ در کتابخانه دانشکده دندانپزشکی کرمان به ثبت رسیده است. بدین وسیله مراتب قدردانی از این معاونت اعلام می گردد.