تاثیر روش آموزشی «توضیح- نمایش- مشاهده- عمل»Tell-Demonstration-Observation-Action بر کیفیت یادگیری دانشجویان دندانپزشکی

رسالت اصلی دانشگاه های علوم پزشکی تربیت نیروی انسانی برای ارتقای بهداشت و درمان جامعه است(۱تا۳). یکی از عناصر اصلی فرآیند آموزش به کار گیری شیوه های نوین تدریس است(۴تا۶). در دهه های اخیر محققین در صدد پیدا نمودن شیوه های آموزشی هستند که بتواند نیروهای درمانی کارآمد تری را تربیت نماید (۶تا۹). در حال حاضر، رایج ترین قالب تدریس دروس عملی دندانپزشکی به دو صورت مجزای پره کلینیکی (فانتوم) و کلینیکی است. با توجه به فاصله زمانی طولانی بین ارائه واحدهای نظری، پره کلینیک و کلینیک، وقتی دانشجو وارد کلینیک می گردد تنها مطالب کم رنگی از دروس تئوری گذشته را در ذهن خود دارد. در واقع او شیوه انجام و وسایل مورد نیاز یک روش درمانی را بدون دیدن آنها فراگرفته است. با عنایت به کاستی های موجود در استفاده از روش سنتی آموزش دروس عملی دندانپزشکی، محققان تصمیم به اجرا و ارزیابی روش آموزشی پیشنهادی تحت عنوان "توضیح- نمایش- مشاهده- عمل" Tell-Demonstration-Observation-Action (TDOA) گرفتند. روش ها: این مطالعه به صورت مداخله ای و با روش نمونه گیری سرشماری بر روی دانشجویان ورودی ۱۳۸۵ که واحد دندانپزشکی کودکان عملی یک و قسمت اول عملی دو را به ترتیب در ترم های هشتم (نیمسال دوم ۸۹-۱۳۸۸) و نهم (نیمسال اول ۹۰-۱۳۸۹) انتخاب نموده بودند، انجام گردید. در این مطالعه در هر ترم چهار دوره یک ماهه (روتیشن) و در هر دوره پنج دانشجو شرکت داشتند. هر روز کاری به مدت سه ساعت بود. مهارت های تقسیم بندی شده مورد آموزش در ترم هشتم شامل معاینه، تشکیل پرونده، پروفیلاکسی دندان ها، فلورایدتراپی، فیشورسیلانت تراپی و ترمیم رزینی پیشگیرانه (PRR) و در ترم نهم پالپوتومی و پالپکتومی دندان های شیری بودند. استادان بخش نیز طی جلسه ای توسط مجری طرح که طراح روش مورد مطالعه هم بود، با هدف، فلسفه و روش اجرای کار، آشنا شدند. در این روش، ابتدا به صورت تئوری در حالی که دانشجویان وسایل مورد نیاز مهارت مورد آموزش را در روبروی خود مشاهده می کردند، فلسفه و هدف کار برای آنها توضیح داده شد (Tell). سپس نحوه انجام کار بر روی دندان کشیده شده یا بیمار و یا هر دو (بسته به مهارت مورد آموزش)، توسط استاد برای دانشجویان توضیح و نشان داده شد (Demonstration). دانشجو علاوه بر مشاهده انجام فرآیند مورد آموزش توسط استاد در مرحله قبلی و پیش از اینکه خود شخصا به انجام درمان بر روی بیمار بپردازد، مراحل انجام درمان توسط دانشجویان ترم های بالاتر را در زیر نظر استادان بخش مشاهده (Observation) و در صورت نیاز به آنها در انجام درمان کمک نمود. سرانجام دانشجو همان درمان ها را شخصا و زیر نظر استادان بخش بر روی بیماران انجام داد (Action). برای ارزیابی نظرات دانشجویان نسبت به روش جدید آموزشی، پرسشنامه ی محقق ساخته ای شامل هفت سوال در پایان نیمسال اول سال تحصیلی ۹۰-۱۳۸۹ (ترم نهم) در اختیار آنان قرار گرفت. روایی محتوایی پرسشنامه، ا زطریق اخذ نظرات افراد متخصص تایید گردید. پایایی آن نیز از طریق آزمون مجدد که با فاصله دو هفته بر روی تمامی افراد مورد مطالعه انجام شد، تایید گردید( ۹۵%=r). برای جلوگیری از بروز سوگیری، توزیع و جمع آوری پرسشنامه ها توسط پرستار بخش انجام شد. نحوه پاسخ دهی به سوالات بر مبنای رتبه بندی لیکرت از بسیار مخالف تا بسیار موافق (با نمره ۱ تا ۵) بود. تجزیه و تحلیل اطلاعات توسط نرم افزارSPSS-۱۷ و با استفاده از آمار توصیفی انجام شد. یافته ها: در مجموع ۲۰ دانشجو در مطالعه شرکت داشتند که ۵۰ درصد آنها (۱۰ نفر) دختر بودند. نتایج نشان داد که میانگین و انحراف معیار نمره کسب شده از سقف پنج ۵۳/۰±۶۵/۴ بود. شصت و پنج درصد از دانشجویان به تمامی سوالات پرسشنامه پاسخ بسیار موافقم را دادند و هیچ یک از سوالات پرسشنامه با گزینه بسیار مخالفم پاسخ داده نشده بودند. بحث: ویژگی مهم روش TDOA این است که به علت پیوستگی آموزش تئوری، پره کلینیک و کلینیکی برای هر مهارت، سهولت یادگیری و ماندگاری بهتر مطالب را در پی خواهد داشت؛ یافته های این مطالعه نیز موید این موضوع است. از ارکان اصلی این روش، نمایش انجام مهارت عملی توسط استادان و مشاهده عملکرد دانشجویان سال بالاتر توسط دانشجویان سال پایین تر است. مطالعه فیوگیل (Fugill) نیز نشان داده است که دانشجویان دندانپزشکی از مشاهده مراحل انجام کارهای کلینیکی که توسط استاد مربوطه به عنوان role model انجام می گردید، رضایت بسیار داشتند(۱۰). نتیجه گیری: یکی از مهم ترین موانع اجرای روش TDOA عدم تناسب کوریکولوم فعلی با زمان مورد نیاز برای اجرای کامل آن می باشد؛ چرا که در کوریکولوم موجود حجم زیادی از مطالب باید در فرصتی اندک به دانشجو آموزش داده شود که این موضوع موجب می شود که دانشجو مهارت های زیادی را به صورت ناقص بیاموزد و پس از فراغت از تحصیل با آزمون و خطا بر روی دهان بیماران به تدریج مهارت تجربی را کسب نماید.