یک روش جدید در آموزش قوس های حلقی جنینی

آناتومی یکی از مشکلترین دروس علوم پایه پزشکی است، زیرا موضوع این درس، ساختمان بدن انسان می باشد و حاوی اطلاعات پیچیده ای از عناصر تشریحی سه بعدی و متراکم در فضای نسبتا کوچک است که با اسامی لاتین و نامانوس باید بخاطر سپرده شوند. قدرت تجسم فضایی قوی، و داشتن اطلس و مدل های با مهارت تهیه شده، در تسهیل یادگیری و یادآوری، اهمیت فراوانی دارند. درس جنین شناسی، به عنوان شاخه ای از علم آناتومی که خود نقش کلیدی در درک ساختمان نهایی دستگاه های بدن (کالبد شناسی) دارد، نیازمند تدابیری خاص آموزشی برای تسهیل یادگیری و بخاطرسپاری می باشد. از مهم ترین وقایعی که در طی هفته های چهارم و پنجم جنینی اتفاق می افتد، رشد و تکامل قوس های حلقی برای تکامل سرو گردن است(۱و۲). این قوس ها به همراه شکاف ها و بن بست هایی که در مجاورت آنها قرار دارند، در تکامل بخش های مهمی از سروگردن، شامل عناصر اسکلتی و عضلانی صورت، دهان، کام، بینی، حلق و حنجره، گوش میانی و خارجی و همچنین تکامل ساختمان هایی از قبیل: زبان، لوزه، غدد پاراتیروئید، غده تیروئید و تیموس شرکت دارند(۳). چون تکامل قوس های حلقی، یکی از مباحث مشکل جنین شناسی است(۴)، در نوشته حاضر سعی شده بحث تکامل سروگردن با استفاده از یک روش کاملا ساده و جالب ارائه گردد بطوری که هم فهم و درک مطلب تسهیل شود شکل ۱. نمایش تکامل قوس های حلقی در جنین شناسی و هم در زمان طولانی تری در ذهن ماندگار گردد و بالاخره، این بحث در هر جا و در هر مکان و فقط با استفاده از انگشتان دست، قابل تکرار و بازسازی باشد. سطح کف دستی انگشتان هر دو دست را روی صورت و جلو گردن یک داوطلب، قرار می دهیم به نحوی که انگشتان بطور قرینه در طرفین خط وسط قرار گیرند. انگشت شست نمایانگر بخش ماگزیلاری (Maxillary) از قوس اول، انگشت اشاره بیانگر زائده ماندیبولار (Mandibullar) از قوس اول و انگشت میانی معادل دو قوس دوم و سوم می باشد. انگشت چهارم که نمایشگر قوس چهارم است بر روی غضروف تیروئید قرار داشته، انگشت کوچک بیانگر قوس ششم می باشد (شکل ۱). این انگشتان نشان دهنده قوس های حلقی می باشند و فواصل بین انگشتی، شکاف ها و بن بست های حلقی (Pharnygeal clefts pouch) را به ترتیب در سطوح پشت دستی و کف دستی نشان می دهند. بدین ترتیب، در یک شبیه سازی منطقی، اطلاعات مربوط به تکامل قوس های حلقی به انگشتان دست منتقل می شود تا یک پدیده ذهنی مشکل و دیرفهم را به یک پدیده عینی و ساده غیر قابل فراموش شدن بدل سازد. این روش جدید آموزشی، راهکاری را نشان می دهد که هر دانشجویی با استفاده از انگشتان خود و قراردادن آن بر روی صورت و گردن خود و یا افراد داو طلب، براحتی می تواند اطلاعات قوس ها و عناصری را که از آنها به وجود می آیند در ذهن خویش تجدید نماید.