آیا نمرات دروس مقطع علوم پایه با نمرات همین دروس در امتحان جامع علوم پایه ارتباط دارد؟

بببببببببببببببببب چندی پیش، در یک بحث آموزشی ، سوالی مطرح شد که ارتباط نمره کسب شده در امتحان جامع علوم پایه کشوری با دروسی که دانشجویان در مقطع علوم پایه می گذراند، چیست ؟ و آیا تفاوتی در این نمرات وجود دارد یا خیر؟ این مطلب از جنبه های متفاوتی قابل بررسی است ، اما آنچه که بیشتر مد نظر می باشد، تطابق نمرات کسب شده در این دو قسمت است . بنابراین، مطالب زیر به عنوان یک مطالعه مقدماتی به استحضار می رسد. امتحان ابزاری است برای ارزشیابی دانشجو و برای مطالبی که به عنوان یک درس فرا می گیرد. هر چند روش های ارزیابی متفاوت است، اما در دروس نظری، امتحان کتبی و خصوصا به صورت چهار گزینه ای، از بقیه روش ها متداول تر می باشد . دانشجویان رشته پزشکی در مقطع علوم پایه، حدود ۹۰ واحد را، که عمدتا نظری است، می گذرانند که اگر از دروس عمومی صرف نظر کنیم ، ۶۸ واحد درسی پایه پزشکی، باید در این دوره توسط دانشجو گذرانده شود. در پایان این مقطع ، امتحانی به نام امتحان جامع علوم پایه وجود دارد که به صورت متمرکز تعیین سوال می شود و پیش نیاز ورود دانشجو به مقطع بالاتر (فیزیوپاتولوژی ) است . امتحان مذکور نیز به صورت چهار گزینه ای انجام می شود و حد نصاب قبولی این آزمون، بستگی به نمرات پنج درصد افرادی است که بالاترین نمره را کسب می نمایند و معمولا حداقل نصاب برابر با ۷۰ درصد میانگین نمرات پنج درصد فوق قرار داده می شود. امتحان جامع علوم پایه به صورت تراکمی است، اما، دروس مقطع علوم پایه به صورت مرحله ای ارزیابی می شود. این روشی است که از دانشگاه های دیگر نیز گزارش شده است (۱). با توجه به اینکه مباحث تحت ارزشیابی در امتحان جامع علوم پایه، همان مباحثی است که دانشجو قبلا در مقطع علوم پایه عنوان درسی آن را گذرانده و نمره ای اخذ نموده است ، مقایسه و ارتباط این دو نمره باید حائز اهمیت باشد. در دانشگاه علوم پزشکی زاهدان، نقش عوامل در امتحان جامع علوم پایه بررسی شده و نتایج حاکی از آن است که دروس میکروب شناسی ، فیزیولوژی دو، بافت شناسی و جنین شناسی همبستگی مستقیم و درس روانشناسی همبستگی معکوس با نمره امتحانی جامع علوم پایه دارد(۲). در بعضی از مطالعات ، میانگین موفقیت دانشجویان در امتحان جامع علوم پایه بررسی و گزارش شده است (۳) اما اشاره ای به سابقه نمرات دانشجویان در دروس مقطع علوم پایه ننموده اند. هر چند روند وضعیت تحصیلی دانشجویان در سال های گوناگون ممکن است متفاوت باشد، بطوری که در مطالعه ای در دانشگاه علوم پزشکی همدان، وضعیت تحصیلی ورودی های ۷۰-۶۸ در دروس پایه بهتر از ورودی های ۷۳-۷۱ گزارش شده (۴)، اما آنچه که معیار اصلی خواهد بود، تطابقی است که باید بین دروس علوم پایه و امتحان جامع علوم پایه پزشکی کشور باشد. چنان که غیر از این باشد، باید عوامل موثر بر این عدم تطابق، در هر دانشگاهی، با توجه به شرایط آن، شناسایی و اصلاح گردد. برای پاسخ به این سوال و به عنوان یک مطالعه اولیه، نمرات مباحث امتحان جامع علوم پایه پزشکی در شهریور ماه ۸۲ و دروس مشابه در مقطع علوم پایه برای همان دانشجویان ، در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان مقایسه شد. با یک مطالعه توصیفی - تحلیلی، ۱۲۰ نفر از دانشجویان رشته پزشکی که برای امتحان جامع علوم پایه شهریور ماه ثبت نام نموده بودند، مورد بررسی قرار گرفتند. با هماهنگی حوزه معاونت آموزشی دانشگاه ، کلیه نمرات دروس بیوشیمی ، روانشناسی ، ژنتیک ، تغذیه ، تشریح ، جنین شناسی ، بافت شناسی ، قارچ و انگل شناسی ، فیزیک پزشکی ، ایمنی شناسی ، ویروس شناسی ، باکتری شناسی فیزیولوژی ، بهداشت و زبان خارجی مقطع علوم پایه این دانشجویان ، اخذ و آخرین نمره ثبت شده از هر درس در کارنامه دانشجو استخراج گردید. بعضی از عناوین فوق، در قالب بیشتر از یک درس ارائه می گردند، مثل : بیوشیمی ، فیزیولوژی ، زبان و بهداشت که برای این دروس ، به دلیل اینکه در امتحان جامع علوم پایه تحت یک عنوان قرار می گیرد، میانگین نمره اخذ شده ملاک عمل قرار گرفت . از طریق دانشگاه و دبیرخانه علوم پایه پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، نمرات نهایی علوم پایه این دانشجویان و همچنین نمره کسب شده برای هر عنوان یا هر بخش تهیه گردید. در امتحان جامع علوم پایه، کلا ۱۹ عنوان مورد آزمون قرار می گیرد که در این مطالعه، عنوان معارف اسلامی با ۱۰ سوال ، به دلیل اینکه هدف دروس تخصصی و پایه پزشکی نبود، مورد بررسی قرار نگرفت و عناوین قارچ شناسی و انگل شناسی در هم ادغام و تحت نام «قارچ و انگل شناسی» ملاک عمل قرار گرفت. عنوان حشره شناسی، به دلیل اینکه فقط دو سوال بیشتر نبود، حذف گردید. نمره هر عنوان از امتحان جامع علوم پایه بر اساس تعداد سوال آن عنوان ، بر پایه ۲۰ محاسبه گردید. مثلا: عنوان آسیب شناسی ۱۵ سوال در امتحان جامع علوم پایه داشته است که برای دانشجویی که ۹ سوال آن را صحیح جواب داده است، نمره ۱۲ قلمداد می شد. از ۱۲۰ نفر دانشجوی ثبت نام شده برای امتحان جامع علوم پایه، ۱۸ نفر به دلایل آموزشی و غیر آموزشی موفق به شرکت در امتحان نشدند و دو نفر نیز به عنوان میهمان از دانشگاه های دیگر ثبت نام کرده بود که جملگی از مطالعه حذف گردید و حجم نمونه به ۱۰۰ نفر رسید. از ۱۰۰ نفر دانشجوی شرکت کننده در آزمون جامع علوم پایه کشوری در شهریور ماه ۱۳۸۲ که وارد مطالعه شدند، ۴۳ نفر پسر و ۵۷ نفر دختر بودند. میانگین نمره آزمون فوق برای پسران ۲۹/۲±۶۲/۱۲ و برای دختران ۲۸/۲±۱۰/۱۳ بود که تفاوت معنی داری را نشان نمی دهد. میانگین نمره آزمون برای کل جمعیت مورد مطالعه ۲۹/۲±۸۹/۱۲ است . از ۱۰۰ نفر دانشجوی وارد مطالعه ۱۱ نفر در امتحان جامع حد نصاب قبولی که نمره ۹۹ از ۲۱۰ بوده است را کسب ننموده بودند و مردود شناخته شدند. اطلاعات مربوط به میانگین نمره هر قسمت از امتحان جامع در مقایسه با درس مربوطه که دانشجو در دانشگاه گذرانده، در جدول یک ارائه شده است . به غیر از درس بهداشت که میانگین نمره کسب شده از این مبحث در امتحان جامع علوم پایه با میانگین نمره کسب شده از دروس مربوطه در مقطع علوم پایه تفاوت معنی داری را نشان نمی دهد، در بقیه دروس تفاوت معنی دار است (۰۵/۰P>). برای سه درس ایمنی شناسی ، بافت شناسی و میکروب شناسی میانگین نمرات کسب شده در امتحان جامع علوم پایه بیشتر از میانگین نمرات دروس مربوطه است (۰۵/۰P>). بیشترین همبستگی را بین نمره کسب شده در امتحان جامع علوم پایه با درس مربوطه در مقطع علوم پایه درس آسیب شناسی (۵۸/۰r=) و پایین ترین همبستگی بین این دو نمره برای درس فیزیک پزشکی (۱۱/۰r=) است . در اینجا دو نکته قابل بررسی است : اول اینکه امتحان جامع علوم پایه به صورت تراکمی برگزار می شود و مسلم است که حجم دروس امتحانی بسیار سنگین تر از یک درس خاص است . در دروس مقطع علوم پایه، امتحانات غالبا مرحله ای است . طی گزارشی ۵/۷۲ درصد اعضای علوم پایه یک دانشگاه، از ارزشیابی مرحله ای و ۵/۲۷ درصد آنها از ارزشیابی تراکمی استفاده می کنند(۵). در دانشگاه علوم پزشکی بوشهر، بیش از ۹۰ درصد از اعضای هیات علمی ارزشیابی دانشجویان را به صورت مرحله ای انجام داده اند(۱). بنابراین، به نظر می رسد کسب نمره در روند ارزشیابی مرحله ای یا تکوینی که مسلما برای دانشجو بسیار ساده تر از امتحان تراکمی باشد، یکی از عوامل موثر در کاهش نمره امتحان جامع علوم پایه نسبت به درس مشابه در مقطع علوم پایه است. دوم اینکه سوال های امتحان جامع علوم پایه کشوری ، جدول ۱. میانگین نمرات مباحث امتحان جامع علوم پایه و دروس مشابه گذرانده شده در مقطع علوم پایه دانشجویان پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان عنوان و تعداد سوال علوم پایه در امتحان جامع نمره در امتحان جامع علوم پایه نمره کسب شده در درس مربوطه در دانشگاه مقدار P ضریب همبستگی بین نمره جامع علوم پایه و نمره درس آسیب شناسی ۱۵ ۰۷/۳±۸۳/۹ ۱۹/۲±۲۵/۱۴ ۰۵/۰ P< ۵۸/۰ انگل وقارچ شناسی ۱۰ ۰۲/۴±۷۰/۱۱ ۷۴/۱±۹۶/۱۳ ۰۵/۰ P< ۵/۰ ایمنی شناسی ۹ ۹۶/۳±۷۳/۱۴ ۷۳/۱±۸۰/۱۳ ۰۵/۰ P< ۵۳/۰ بافت شناسی ۱۲ ۷۸/۲±۶۹/۱۴ ۱۸/۲±۵۸/۱۲ ۰۵/۰ P< ۳۴/۰ بهداشت†۱۸ ۶۴/۲±۷۰/۱۳ بهداشت ۱ ۶۹/۱±۱۸/۱۳ بهداشت ۲ ۱۱/۲±۱۷/۱۵ بهداشت ۳ ۶۲/۱±۶۲/۱۳ ۰۵/۰ P> ۰۵/۰ P< ۰۵/۰ P> ۲/۰ P> ۲/۰ ۲۶/۰ ۱۵/۰ ۳۴/۰ میانگین : ۱۳/۱±۹۸/۱۳ بیوشیمی †۱۸ ۷۰/۲±۸۴/۱۲ بیوشیمی ۱ ۱۹/۲±۵۳/۱۳ بیوشیمی ۲ ۸۶/۱±۴۶/۱۳ ۰۵/۰ P< ۰۵/۰ P< ۰۵/۰ P< ۴۳/۰ ۴۵/۰ ۴۹/۰ میانگین : ۸۴/۰±۴۹۱/۱۳ تشریح †۳۰ ۶۸/۳±۱۳/۱۱ اندام ۸۱/۱±۸۱/۱۳ اعصاب ۴۷/۲±۲۷/۱۶ سروگردن ۲±۰۸/۱۳ تنه ۱۹/۲±۰۳/۱۳ ۰۵/۰ P< ۰۵/۰ P< ۰۵/۰ P< ۰۵/۰ P< ۰۵/۰ P< ۴/۰ ۵۴/۰ ۳۵/۰ ۳۳/۰ ۵/۰ میانگین : ۸۱/۱±۸۱/۱۳ تغذیه ۶ ۷۴/۳±۳۶/۱۲ ۶۹/۱±۰۱/۱۴ ۰۵/۰ P< ۲/۰ جنین شناسی ۶ ۲۷/۵±۵۳/۱۰ ۶۲/۲±۷۴/۱۳ ۰۵/۰ P< ۴۸/۰ روانشناسی ۶ ۵۱/۳±۴/۱۴ ۰۳/۲±۱۱/۱۵ ۰۵/۰ P< ۲۸/۰ زبان †۱۴ ۵۶/۳±۹۰/۱۰ زبان ۱ ۲۹/۲±۸۲/۱۳ زبان ۲ ۳۲/۲±۹۳/۱۳ ۰۵/۰ P< ۰۵/۰ P< ۰۵/۰ P< ۳۷/۰ ۴۶/۰ ۴۷/۰ میانگین : ۲±۸۷/۱۳ فیزیک پزشکی ۶ ۰۳/۴±۴۶/۹ ۳۶/۲±۸۳/۱۳ ۰۵/۰ P< ۱۱/۰ فیزیولوژی †۲۷ ۷۱/۲±۵۳/۱۱ فیزیولوژی ۱ ۲۰/۲±۴۱/۱۵ فیزیولوژی ۲ ۲۲/۱±۵۶/۱۱ ۰۵/۰ P< ۰۵/۰ P> ۰۵/۰ P< ۵۴/۰ ۲۷/۰ ۵۳/۰ میانگین : ۴۲/۱±۴۸/۱۳ میکروب شناسی ۱۱ ۲۶/۳±۶۵/۱۳ ۳۸/۱±۲۳/۱۲ ۰۵/۰ P< ۳۲/۰ ویروس شناسی ۴ ۴۴/۴±۱/۱۲ ۶۶/۱±۶۲/۱۶ ۰۵/۰ P< ۲۸/۰ † برای این عناوین که معمولا بیش از یک درس گذرانده می شود، نمره کسب شده در امتحان جامع علوم پایه با تک تک دروس نیز مقایسه گردیده است . ضمنا دروس بهداشت ۱، ۲ و ۳، به ترتیب عبارتند از: اصول خدمات بهداشتی ، اصول اپیدمیولوژی و بهداشت خانواده . توسط افراد خاص طراحی می شود. هر چند منابعی بطور مشخص برای امتحان معرفی می گردد، اما، گاهی، این منابع با حجم کار و نیاز آموزشی دانشجو تطابق ندارد و یا منابع دیگری توسط مدرس درس به دانشجو معرفی و تدریس می شود. علاوه بر این، ممکن است ارزشیابی دانشجو نیز بر مبنای طرح درس و حداقل های یادگیری نباشد، هر چند در بعضی از دانشگاه ها، تدریس حداقل ۹۰ درصد(۵) و یا ۶۴ درصد(۶) اعضای هیات علمی بر مبنای طرح درس است ، اما در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان کسب اطلاعاتی دال بر رعایت شدن این مبنای آموزشی لازم است . در بین دروس ، بالاترین ضریب همبستگی را بین نمره درس در مقطع علوم پایه و مبحث مشابه در امتحان جامع علوم پایه، درس آسیب شناسی، و پایین ترین ضریب همبستگی اختصاص به درس فیزیک پزشکی دارد. اینجا دو مطلب مطرح است : یکی تفاوت بین نمره جامع علوم پایه با درس مشابه در مقطع علوم پایه و دوم همبستگی بین آنها، که برای همه دروس مناسب هم نمی باشد. در درس آسیب شناسی که حداکثر ضریب همبستگی را دارد، ۵۸ درصد است و به عبارت دیگر، در ۵۸ درصد موارد، بین نمره امتحان جامع علوم پایه و درس آسیب شناسی همبستگی وجود دارد و این در حالیست که برای درس فیزیک پزشکی، این همبستگی ضعیف است (۱۱/۰). در پایان، به نظر می رسد، با توجه به داده های این مطالعه، روش ارزشیابی در دروس علوم پایه از یک طرف نیاز به بازنگری دارد و از طرف دیگر، حداقل انتظارات امتحان جامع علوم پایه باید به صورت اهداف عینی تدوین گردد تا دانشگاه ها بر مبنای آن اهداف برنامه ریزی نمایند و صرف معرفی رفرانس کفایت نخواهد کرد ضمن اینکه یک امتحان جامع خوب می تواند شاخص بهتری برای سنجش اطلاعات یک دانشجوی پزشکی باشد. قدردانی بدین وسیله از آقایان دکتر محمد مردانی و رحمت الله شاهمرادی تشکر و قددانی می شود.