بررسی خاستگاه غیاب رستم در منابع پیش از اسلام

رستم بزرگترین و محبوب ترین شخصیت حماسه های ایرانی است که تصویری جامع از یک قهرمان ملی را به­نمایش می گذارد. دایره حضور او از سترگ ترین آثار ادبی پارسی همچون شاهنامه فردوسی تا فرهنگ شفاهی عامه ایرانیان را در بر می گیرد. با این­همه در منابع پیش از اسلام نامی از رستم نیامده است. تنها در چهار متن یادگار زریران، درخت آسوریک، بندهش و تک روایتی با نام کلی داستان سغدی رستم اشارات موجزی درباره رستم وجود دارد. بندهش مختصرا در دو موضع از او نام برده است و از اشاره یادگار زریران و درخت آسوریک هم هیچ گونه اطلاعی درباره او به­دست نمی آید؛ اما هرچه منابع عمدتا دینی - حکومتی پیش از اسلام در مواجهه با این شخصیت مهم اساطیری/تاریخی سکوت کرده اند، در منابع پس از اسلام به­فراوانی از او سخن رفته است؛ به­طوری­که عمده متون پهلوانی پس از اسلام، حول رستم و خاندان رستم شکل گرفته اند. با وجود انفصال منابع پس از اسلام از منابع پیش از اسلام مربوط به رستم، او محبوب ترین و مشهورترین قهرمان ملی در گستره ادبیات فارسی است؛ شخصیتی که دارای حوزه نفوذ فراگیری در حماسه های ملی، روایات عامیانه و حتی ادبیات عرفانی است. با توجه به تعارض رستم با مقدسان آیین زردشت مانند کاووس، گشتاسپ، توس و اسفندیار و همچنین رابطه او با ببر بیان و برخی قراین پنهان در شاهنامه و نیز سایر قراین فرامتنی ارائه شده در این مقاله، فرضیه سانسور و حذف رستم از متون دینی/حکومتی پیش از اسلام به ذهن متبادر می شود. از دیگرسو به­نظر می رسد در انتساب رستم به ضحاک و زایش اهریمن گونه اش از پهلو، موبدان نقش بسیار پر رنگی داشته اند.

Keywords:

رستم , شاهنامه , موبدان زردشتی , اساطیر تاریخی , حکومت دینی