ناامیدی و نگرش ناکارآمد در کودکان تحت حمایت مراکز کودکان کار جنوب شهر تهران در سال ۱۴۰۰

مقدمه: یکی از مشکلاتی که کودکان را در جوامع درحال توسعه تهدید می کند موضوع کار کودکان است، این کودکان با توجه به شرایط خاص زندگی خویش، نمی توانند از مقتضیات آن بازه سنی استفاده نموده و از آن محروم هستند، بنابراین در زمره آسیب پذیرترین اقشار جامعه قرار دارند و به واسطه شرایط و محیط زندگی زوایای مختلف خانوادگی و اجتماعی شان تحت تاثیر قرارمی گیرد. سازمان جهانی کار، به کودکان اجازه می دهد که از سن ۱۳ سالگی کارهای سبک را انجام دهند. کارهای سبک به فعالیت هایی گفته می شود که در دامنه کارهایی مانند فعالیت های نظامی یا مواد مخدر نباشد و با تحصیل، تکامل جسمی و روانی کودک تداخل نداشته باشد. یکی از چالش های کار کودکان، تاثیرات آن بر سلامت روان کودکان می باشد، یکی از مهم ترین ابعاد سلامت روان که در کودکان کار آسیب می بیند امید است. بدرفتاری، سواستفاده، خشونت و کم توجهی نسبت به کودک باعث ناامیدی در کودک می شود.  در مطالعه کرفوت ۵۲ در صد از کودکان کاری که کاملا از خانواده هایشان جدا شده اند احساس ناامیدی را تجربه کرده اند و در کودکان کار شاخص های امید به آینده نسبت به سایر همسالان کمتر بوده است. علاوه بر این کارکردن در کودکان می تواند بر رشد و عملکرد شناختی کودکان تاثیر منفی بگذارد. ساختار های شناختی که افکار را سازمان دهی می کنند طرح واره نامیده می شوند، طرح واره های ناسازگار شامل افکار، عقاید و نگرش های ناکارآمد نسبت به خود و دیگران است. این نگرش ها در کودکانی که کیفیت زندگی و حمایت اجتماعی کمتری دارند و با تنهایی و مشکلات بین فردی بیشتری مواجه هستند نمود بیشتری پیدا می کند. با توجه به وجود آثار و پیامدهای پدیده کودکان کار، نیاز به مطالعات نظام مندی در خصوص شناسایی ابعاد سلامت روان مانند بررسی ابعاد ناامیدی و نگرش ناکارآمد است. بنابراین برای ایجاد تغییرات سازنده، دسترسی به اطلاعات توصیفی در مورد وضعیت مربوط به کودکان کار و شناسایی متغیرهای تاثیرگذار بر سلامت روان آنان مورد نیاز است. این پژوهش می تواند به عنوان مطالعه پایه برای پژوهشات آتی باشد، هم چنین پس از ارزیابی متغیرهای پژوهش با اجرای مداخلات روان پرستاری می توان در جهت بهبود سلامت روان جامعه هدف گام برداشت. این مطالعه با هدف تعیین ناامیدی و نگرش ناکارآمد در کودکان کار شهر تهران  در سال ۱۴۰۰انجام شد.  روش کار: نوع پژوهش حاضر توصیفی- مقطعی بود که در کودکان کار شهر تهران در در سال ۱۴۰۰ انجام شد. جامعه پژوهش حاضر شامل کودکان و نوجوانان کار ۱۰ تا ۱۸ ساله تحت حمایت مراکز کودکان کار جنوب شهر تهران بود. مراکز کودکان کار بر اساس منطقه جغرافیایی در جنوب شهر تهران انتخاب شدندکه شامل چهار مرکز مولوی - بازار -خاوران و مرکز همه کودکان بودندن. تعداد کودکان کار در مرکز مولوی ۱۳۴ عضو، مرکز بازار ۱۳۴ عضو، مرکز خاوران ۱۴۴ عضو و مرکز همه کودکان مولوی ۸۸ عضو بود. در مراجعه اولیه به هر مرکز اهداف پژوهش به زبان ساده برای کودکان توضیح داده شد. کودکان ۱۰ تا ۱۵ سال فرم رضایت نامه را جهت امضای والدین به منزل بردند و به دلیل اینکه  ورود والدین به مراکز ممکن نبود (شرایط پاندمی کرونا) شماره تماس و ساعت پاسخگویی اطلاع رسانی شد و در ادامه به ابهامات خانواده ها پاسخ داده شد. کودکان ۱۵ تا ۱۸ سال ابتدا رضایت نامه را شخصا امضا نموده و جهت دریافت رضایت نامه از مسئولان مراکز کمک گرفته شد. در نهایت رضایت نامه به امضای خانواده یا قیم قانونی هم رسید که در مراجعه بعدی از افراد تحویل گرفته شد. معیار ورود به مطالعه شامل داشتن سواد خواندن و نوشتن ، حداقل یک سال فعالیت در مراکز کودکان کار و نداشتن بحران عاطفی مانند مرگ والدین یا افراد درجه یک طی شش ماه گذشته بود. تعدادی از کودکان حمایت آموزشی و حمایتی دریافت می کردند و و در زمان پژوهش مشغول به کار نبودند، همچنین شیوع کرونا و تعطیلی مشاغل و بویژه مشاغل فصلی باعث شده بود که بعضی از کودکان، کمتر به کار پرداخته و فقط به تحصیل اشتغال داشته باشند که با نظر گروه پژوهش وارد مطالعه شدند. با توجه به پاندمی کرونا، محدودیت ها، پروتکل های بهداشتی و نظر به حفظ سلامتی کودکان تحت حمایت مراکز و طولانی نشدن نمونه گیری تعداد ۲۴۷ نفر از افراد به روش نمونه گیری مستمر وارد مطالعه شدند که این فرایند به مدت ۸ ماه و از فروردین ماه ۱۴۰۰ تا آبان سال جاری ۱۴۰۰ طول کشید . از مرکز مولوی ۹۲ نفر، مرکز بازار ۷۰ نفر، مرکز خاوران ۸۰ نفر، مرکز همه کودکان ۵ نفر وارد مطالعه شدند. ابزار گرد آوری داده ها شامل چک لیست اطلاعات جمعیت شناختی و  مقیاس نگرش ناکارآمد کودکان DAS C[۱] د.الساندرو و بورتون  بود. و پرسشنامه ناامیدی کودکان (CHS)  کازدین (۱۹۸۶) و محل تکمیل پرسشنامه ها مراکز کودکان کار و زمان پاسخ دادن به هر سه پرسشنامه نیم ساعت و تکمیل پرسشنامه ها به صورت مصاحبه بود. داده های گردآوری شده با استفاده از روش های آمار توصیفی (میانگین، انحراف معیار، فراوانی و درصد) و آمار استنباطی آزمونها  آنالیز واریانس ، تی مستقل و ضریب هبستگی پیرسون و با سطح اطمینان ۹۵ % با نسخه ۱۶ نرم افزار SPSS تجزیه وتحلیل شد. نتایج: محدوده سنی ۱۰-۱۲ سال دارای بیشترین فراوانی (۴۲/۹۰درصد) بود، ۵۳/۴۴ درصد از کودکان پسر و بقیه دختر بودند. این کودکان در پایه های اول تا ششم و متوسطه اول و دوم تحصیل می کردند که پایه سوم و چهارم (۳۱/۲۰ درصد) نسبت به سایر سطوح فراوانی بیشتری داشت. ۳۱/ ۴۳ درصد از کودکان فقط درس می خواندند و ۵۶/۷۰ درصد همزمان هم درس می خواندند و هم کار می کردند. سرپرست بیشتر کودکان پدر و مادر (۸۰/۵۶ درصد) بوده است. ۶۶/۸۰ درصد از کودکان کار ملیت غیر ایرانی و بقیه ایرانی بودند. تعداد اعضای خانواده ۷-۸ نفره نسبت به سایر سطوح فراوانی بیشتری داشته است(۳۶/۰۰ درصد). ۵۶/۷ درصد از کودکان کار می کردند که دست فروشی (۳۲/۹۰ درصد) و خیاطی (۲۴/۳۰ درصد) نسبت به سایر سطوح فراوانی بیشتری داشت. مدت زمان حمایت در بیش از نیمی از کودکان سه سال و کمتر بوده است(۶۴/۰۱درصد). نتایج نشان داد که میانگین ناامیدی(۱/۹۶±۷/۶۳) در کودکان تحت حمایت مراکز کودکان کار جنوب شهر تهران، در سطح مطلوب بود، در بین ابعاد ناامیدی، میانگین نمره بعد انتظارات آینده(۱۸/۶۷±۳۸/۷۰)  در ناامیدی بیشتر از بعد شادکامی (۱۹/۸۱±۲۸/۵۱)  بوده است. همچنین میانگین شادکامی کلی(۱۹/۸±۲۸/۵۱) و میانگین نگرش ناکارآمد (۱۶/۹۶±۷۴/۱۱) در سطح مطلوب بوده است. ناامیدی تنها با وضعیت کار کودکان مورد پژوهش ارتباط معنی دار آماری داشته است (۰/۰۲۹=p) و بین نگرش ناکارآمد با تحصیلات (۰/۰۲۶=p) وضعیت سرپرستی (۰/۰۲۹=p) و مدت زمان حمایت (۰/۰۲۲=p) ارتباط معنی دار آماری وجود داشت. بین نگرش ناکارآمد و ناامیدی کودکان کار همبستگی معنی دار آماری وجود نداشت (۰/۰۵۰ناامیدی تنها با وضعیت کار کودکان مورد پژوهش ارتباط معنی دار آماری داشته است (۰/۰۲۹=p)، هرچند آزمون تعقیبی توکی اختلاف معنی دار آماری را در بین وضعیت کار نشان نداد. نتیجه گیری: براساس نتایج پژوهش حاضر، میانگین ناامیدی و نگرش ناکارآمد در کودکان کار مطلوب بوده است و بین نگرش ناکارآمد و ناامیدی کودکان تحت حمایت مراکز کودکان کار جنوب شهر تهران ارتباط معنی دار وجود نداشت. بنابراین پیشنهاد می شود در آینده مطالعات بیشتر و در مدت زمان طولانی تر انجام شود. با توجه به پژوهشات محدود در ایران، ناامیدی و نگرش ناکارآمد کودکان کار در عناوین پژوهشی باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. نتایج این مطالعه نشان داد که ناامیدی و شادکامی کلی در کودکان کار جنوب شهر تهران، مطلوب اما انتظارات آینده در سطح میانه ابزار پژوهش بوده است ، توصیه می شود مطالعات مداخله ای با هدف ارتقای بعد انتظارات آینده ناامیدی کودکان صورت گیرد و تاثیر عوامل فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی بر ناامیدی و نگرش ناکارآمد در کودکان تحت حمایت مراکز کودکان کار  بررسی گردد. نتایج این مطالعه نشان داد که بیشترین نمره نگرش ناکارآمد در کودکان کار با سرپرستی سایرین و با مدت زمان حمایت دو سال بوده است، بنابراین پیشنهاد می شود در مداخلات آینده تمرکز ویژه ای به کودکان کار که تحت سرپرستی سایرین غیر از پدر و مادر هستند شود. از طرفی دیگر با توجه به نتایج پژوهش مداخلات برنامه ریزی شده در جهت تقویت نگرش ناکارآمد کودکانی که به تازگی تحت حمایت مراکز قرار گرفته اند صورت گیرد. با توجه به فقدان ارتباط معنی دار بین نگرش ناکارآمد و ناامیدی کودکان تحت حمایت مراکز کودکان کار جنوب شهر تهران پیشنهاد می گردد، متغیرهای میانجی و مداخله گر مورد پژوهش قرار گیرد.

Keywords:

Working child , Hopelessness , Dysfunctional attitude , Working children ​​​​​​​ , کلمات کلیدی: کودک کار , ناامیدی , نگرش ناکارآمد , کودکان کار