از قهرمان تا پهلوان(بررسی سیر تطور معنایی واژه قهرمان)

واژه ها در طول زمان، بنا به دلایل متعددی - از جمله نیاز مردم- دچار مرگ، زایش یا تغییر و تحول در دو حیطه لفظ و معنا می شوند که بی توجهی به این تغییرات، در فهم و ترجمه متون کهن زیانبار خواهد بود. در نامه ۳۱ نهج البلاغه، واژه «قهرمانه» در عبارت «المراه ریحانه و لیست بقهرمانه»، مشمول همین تغییرات شده است. واژه قهرمان، معرب واژه فارسی «کهرمان»، به معنای کاراندیش است و ظاهرا از جمله اصطلاحات دیوانی بوده که در صدر اسلام به زبان عربی وارد شده و تاکنون معنای اصیل خود را در این زبان حفظ کرده است. چنانکه، در نهج البلاغه نیز به معنای کارفرما و پیشکار آمده است؛ اما در زبان فارسی، این واژه دچار تغییرات معنایی شده و به معنای پهلوان، شجاع و نیرومند (معادل بطل عربی و hero انگلیسی) منتقل شده است. نوشتار حاضر می کوشد ابتدا، این واژه را بر اساس کتب لغت عربی و فارسی و با استناد به متون کهن هر دو زبان، ریشه شناسی کند سپس با توجه به نحوه کاربرد این واژه در کتب احادیث و در متون فارسی و عربی معاصر، سیر تطور معنایی آن را در این دو زبان روشن سازد. از کاربردهای این واژه در متون، چنین استنباط می شود که قهرمان ها و قهرمانه ها طبقه ای خاص و با ویژگی ها و وظایفی منحصر به فرد بوده اند و در محیط و زمانه خود نقش موثری داشته اند. حضور و کارکرد قهرمان های معروف در طول تاریخ، این نکته را روشن می سازد. نقد و بررسی شروح و ترجمه های عربی و فارسی نهج البلاغه، بویژه آنها که قهرمان را به معنی و کاربرد امروزین آن، یعنی پهلوان تلقی کرده اند، مبحث مهم دیگر این نوشتار است. در شروح و ترجمه های عربی نهج البلاغه، به معنای صحیح واژه توجه شده است، اما در شروح و ترجمه های فارسی، عده ای از مترجمان به معنای صحیح و قدیمی واژه توجه نکرده اند و معنای امروزین آن را ذکر کرده اند.

Keywords:

نهج البلاغه , قهرمانه , قهرمان , کارگزار , پهلوان