بیان الفراق بین المرکبات الحقیقیه و المرکبات الاعتباریه و ان الاجزاء الحقیقیه بعضها فعل و بعضها قوه

فیلسوف دانا آقا علی حکیم درصدد اثبات ترکیب اتحادی بین نفس و بدن متعلق آن می باشد می خواهد از طریق اتحاد تفس و بدن مادی جسمانی، و وحدت حاصل از ترکیب نفس با بدن، تلازم این دو را در جمیع نشئآت وجود و مراحل هستی، اعم از دنیا و آخرت اثبات نماید و معتقد او اینست که اضافه نفس به بدن مادی که اضافه ذاتیست و از حرکات جوهریه و تحولات ذاتیه، بین نفس و بدن ترکیب طبیعی و اتحاد حاصل شده است، هرگز منقطع نشود و بعد از عروض موت نیز اضافه به اعتباری باقیست و بدن به سوی نفس متحرک و این ماده وجود دنیوی نفس، بعد از استکمالات ذاتی نفس و استغنای آن از ماده و بدن و بعد از تحصل ذاتی و استقلال طبیعی حاصل از ناحیه حرکات جوهری و رسیدن نفس به غایت وجودی و اتحاد آن با فاعل منشا وجود نفس، باقی است، این ارتباط قطع نشود و بدن متعلق هرنفسی آثار و دامی از نفس متعلق به آن تعلق تدبیری می باشد که بعد از موت نیز باقی و ثابت است و همین ودایع حاصل از زمان تعلق طبیعی و اضافه تدبیری نفوس است که هر بدنی بعد از موت نیز متمایز از سایر ابدانست. حال باید سوال کرد،کدام بدن، بدن بعد از انفصال و تفرق اجزاء، و زوال صورت خاص بدن وهیئت مخصوص تمام بدن و هیئآت خاص هر جزیی از اجزاء و هر عضوی از اعضاء، آن ودایع حاصل از صورت و ماده، به چه موضوعی قائم است تا باقی بماند و بنابر حرکت جوهری حاکم بر مواد و ذوات مادیه، ودایع و هیئآت خاص هر بدنی به چه موضوعی قائم و چه امری مانع فساد و چه حقیقتی این ودایع را، به رسم امانت حفظ خواهد کرد؟ خداوند علام الغیوب می داند.