«نگاهی به کتاب صبح الاعشی» و زندگی مولف آن.

شهاب الدین احمد قلقشندی یکی از نویسندگان بزرگ هشتم و نهم هجری است که چند اثر ارزنده از خود به یادگار گذاشته است. و چون مهمترین تالیف او کتاب «صبح الاعشی» از منابع استوار تحقیق در فرهنگ اسلامی است. این مقاله را در شرح حال و آثار او تهیه نمودم امیدوارم برای دانشجویان گرامی رشته فرهنگ اسلامی خالی از فایده نباشد. دوره نسبتا طولانی پادشاهان «ممالیک» د رمصر که از سال ۶۴۸ تا ۹۲۳ قمری را دربرگرفته است از دوره های درخشان فرهنگ و ادب اسلامی شمرده میشود. آثار دانشمندان این سه قرن درخور کمال توجه و سرمایه بسیاری ازتحقیقات در دوره های بعدی است برای اطلاع از اهمیت این دوره میتوان به کتاب سودمند «عصرسلاطین الممالیک» نوشته محمود رزق سلیم دانشمند معاصر مصری که در هشت جلد بزرگ چاپ شده است مراجعه نمود. یکی از چهره های معروف در این دوره ابوالعباس احمد قلقشندی است که در سال ۷۵۶ در شهرک قلقشنده از توابع استان قیلوبیه مصر دیده به جهان گشود و به مناسبت زادگاه خود و برطبق قواعد نسبت عربی به «قلقشندی» مشهور است. قلقشنده ضبط این کلمه بطوری که ابن خلکان در وفیات الاعیان آورده است به فتح قاف اول و دوم و سکون لام و فتح شین و سکون نون و فتح دال است. فاصله این شهر تا قاهره سه فرسنگ و دراصطلاح کتب جغرافیایی جزء شهرک های ساحلی است. در کتابهای جغرافیایی خیلی قدیمی مانند مسالک و ممالک و البدان و اعلاق النفیسه بجهت اختصار نسبی نامی از این شهرک نیامده است. یاقوت حموی در معجم نام این کلمه را بصورت «قرقشنده» آورده است و صحیح به نظر نمی رسد زیرا جغرافی نویسان مصری کلمه را به صورت نخست ضبط کرده اند. در منابع جدید و معاصر مصری هم همان ضبط ابن خلکان را نقل نموده اند.