فی ان الموت حق و الصراط حق و ان الله یبعث من فی القبور

علمای طبیعی سبب موت را در ماده و صور متعلق به مواد واستعدادات جستجو نموده اند و از باب آنکه قوای جسمانی از حیث تاثیر و تاثر و فعل و انفعالات تنهای پذیرند ناچار فنا بربدن حاکم است و ابدان به تدریج روه به ضعف رفته و بالاخره نفاد حرارت طبیعی و غریزی یا زیادتی رطوبات و یا از ناحیه – تاثیرات الکواکب بحسب حظوظها عند طالع المولود- و یا اموری از ان قبیل که از اسباب و علل طبیعی محسوب میشوند ابدان از قبول افاعیل نفس و مظهر بودن جهت آثار روح نکول نموده، ناچار نفس که از عالم تجرد و ملکوت اسباب به باطن خود رجوع نموده و موت عرض میشود. جان عزم رحیل کرد گفتم که مرو گفتا چه کنم خانه، فرو می آید بنابر مرام صدرالحکما که منشا پیدایش نفس را حرکت و سیلان مواد و صور مستعد از برای درجات نباتی و حیوانی و وصول به مقامات انسانی میداند، علت موت طبیعی (نه احترامی) را حرکت نفس به عالم خود و رجوع روح مجرد امری بعد از استیفای درجات انسانی و نیل به مقامات و مراتب شایسته آن میداند به این معنی که نفس در اول وجود عین مواد و صور حاله در مواد است و از بعد رسیدن به مقام انسانی (مطابق استعداد جوهری هرنفس) به تدریج - شیئا فشیئا – تعلق آن رو به ضعف رفته تا آنکه بالمره جلباب خود را رها نماید ازتعلق نفس به بدن نیل به درجات لایق آنست و بعد از حصول غایت جهت تعلق زائل میشود.