حقوق اداری صدر اسلام

همین که سلسله سسانیان به سال ۶۳۲ میلادی منقرض گردید، دفاع حکمرانان و عمال ایالات و ولایات ایران از سرزمین کهنسال خود سودی نبخشید، شهرهای ایران یکی بعد از دیگری به تصرف و تحت تسلط سپاه درآمد و دوره جدیدی در تاریخ ایران آغاز شد، فتح اعراب در جنگ نهاوند (فتح الفتوح) در ۲۱ هجری به سرداری نعمان آخرین نبرد ایرانیان با اعراب محسوب نمیشود، زیرا پس از اینکه جنگها و جنگهای دیگر مدتهای زیاد در غالب شهرها و ولایات ایران به وسیله مردم شجاع و وطن پرست و علاقه مند به حفظ میراث فرهنگی آباء و اجدادی خود همانند مردم دیلم و طبرستان (مازندران) و گیلان و دماوند و قسمتی از نواحی ماوراءالنهر تا دوره خلافت بنی العباس استقلال سیاسی و ملی خود را همچنان حراست کردند و فتح اعراب تا اواسط خلافت بنی امیه به تاخیر انداختند ولی کشمکشهای مذهبی وعصبیات نژادی و قومی به عناوین مختلف وجود داشت. آنچه لازم به تذکر است این است که ایرانیان به زور شمشیر و قوه قهریه مسلمان نشدند بلکه چون آئین اسلام و قوانین حقوقی و اجتماعی و سیاسی آن را موفق با روحیات خود یافتند به رضا و رغبت دین حنیف اسلام را پذیرفتند. چنانکه مورخین آورده اند بعد از واقعه قادسیه (۱۴ هجری) قریب چهار هزار تن از مردم دیلم به کیش اسلام درآمدند، پذیرش این دین متعالی فقط در سایه تعالیم سهل و ساده اسلام که اساس آن بر پایه توحید، عبادت خلق، ترویج اخلاق حمیده و پسندیده مساوات و مواسات و مبارزه با تجاوزگری و طغیان گری و احترام به حقوق افراد جامعه و ملیتهای مختلف استوار بوده سات، انجام یافت و همین امر موجب گردید بزودی این آئین آسمانی با آوردن حقوق افراد جامعه در میان ایرانیان اعم از خواص و عوام با استقبال بی نظیر و بی بدیل رو به رو شود.