ارزیابی میانگین عملکرد و پایداری ژنوتیپ‎ های نخود با تلفیق مدل‎ های AMMI و BLUP و گزینش بر اساس شاخص پایداری چند صفتی (MTSI)

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: نخود به واسطه درصد پروتئین و ارزش تغذیه‎ای زیاد، یکی از حبوبات سرما دوست محسوب می شود و قابلیت کشت پائیزه در شرایط دیم را دارد. شناسایی ژنوتیپ‎هایی با عملکرد بالا و سازگاری به دامنه گسترده ای از محیط ها یکی از هدف های عمده در برنامه های به نژادی گیاهان زراعی می ­باشد. ترکیب دو روش ارزیابی پایداری بهترین پیش‎بینی نااریب خطی (BLUP) و اثرات اصلی جمع پذیر و برهمکنش‎های ضرب پذیر (AMMI) در آزمایش های ناحیه ای و گزینش پایداری چند صفتی (MTSI) به ارزیابی بهتر ژنوتیپ های گیاهی و دستیابی به نتایج دقیق تر کمک می کند. مدل های اثرات اصلی جمع‎پذیر و برهمکنش ضرب‎پذیر(AMMI) و بهترین پیش‎بینی نااریب خطی (BLUP)، از جمله روش های چند متغیره کاربردی در ارزیابی آزمایش های چند محیطی هستند. این پژوهش برای شناسایی ژنوتیپ‎های پایدار و پر محصول نخود در کشت پائیزه انجام شد. مواد و روش­ ها: در این پژوهش، هفده ژنوتیپ پیشرفته نخود همراه با دو شاهد عادل و آزاد در قالب طرح بلوک‎های کامل تصادفی در سه تکرار، در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی سراب چنگائی خرم آباد (لرستان) به مدت چهار سال زراعی (۱۳۹۲-۹۶)، مورد ارزیابی قرار گرفتند. برای کمی‎سازی پایداری ژنوتیپی، بهترین پیش‎بینی نااریب خطی، از برهمکنش‎های ژنوتیپ در محیط (سال) برآورد شدند. و تجزیه مقادیر منفرد (SVD) که اساس تجزیه AMMI است، بر روی ماتریس حاصله انجام شد. یافته­ ها: نمودار گرمایی مبین تنوع عملکرد دانه ژنوتیپ‎ها در سال‎های مختلف بود. نمودار موزائیکی نشان داد که سهم مجموع مربعات ژنوتیپ و برهمکنش ژنوتیپ در محیط( سال) در مجموع مربعات کل به ترتیب ۱۵/۴۵ و ۳۱/۲۶ درصد بود. آزمون نسبت درست نمایی (LRT) نشان داد که برهمکنش ژنوتیپ در سال بر عملکرد دانه، وزن صد دانه، ارتفاع بوته، سرعت پرشدن دانه و دوره پرشدن دانه معنی‎دار بود، با توجه به معنی‎دار بودن برهمکنش ژنوتیپ در محیط (سال)، میتوان تجزیهBLUP را بر روی این داده‎ها انجام داد. آزمون اسکریت نشان داد چهار مولفه اصلی اولیه سهم قابل توجهی در توجیه برهمکنش ماتریس ژنوتیپ در محیط (سال) حاصل از BLUP داشتند، بطوری که مولفه اصلی اول و دوم به ترتیب فقط ۳۴/۳۱ و ۳۱/۳۸ درصد از تغییرات برهمکنش ژنوتیپ در محیط (سال) را توجیه می­ کردند. رتبه­ بندی ژنوتیپ‎ها بر اساس شاخص پایداری چند صفتی (MTSI) انجام شده است که، ژنوتیپ ۷ با ۱/۶ MTSI= به عنوان ژنوتیپ برگزیده، مشخص شد. نتیجه­ گیری: در مجموع، بر اساس نتایج کل روش ها و انتخاب همزمان بر اساس پایداری عملکرد دانه و همه صفات اندازه‎گیری شده (MTSI)، ژنوتیپ‎های شماره ۷ (FLIP۰۷-۲۰۱C)، و ۴ (FLIP۰۶-۴۳C) ژنوتیپ‎های پایدار و برتر نسبت به میانگین کل صفات ژنوتیپ‎ها بودند . ژنوتیپ شماره ۴ از لحاظ دوره پر شدن دانه (۳۲ روز)، عملکرد دانه (۲۵۳۶/۹کیلوگرم در هکتار)، وزن صد دانه (۳۴/۳ گرم)، ارتفاع بوته (۶۵/۳ سانتی متر) و ژنوتیپ شماره ۷، با میانگین سرعت پر شدن دانه (۱۰/۶۳ میلی گرم در دانه در روز ) و عملکرد دانه (۲۲۵۰ کیلوگرم در هکتار) بیشتر از میانگین کل صفات در ژنوتیپ‎ها و شاهد‎های (آزاد و عادل) در این پژوهش برتر بودند.

Keywords:

Mosaic plot , Multi- trait stability index(MTSI) , Simultaneous selection , Single Value Decomposition (SVD). , پایداری چند صفتی , تجزیه مقادیر منفرد , گزینش همزمان , نمودار موزائیکی