آموزه های اهل بیت (ع) در معماری تدفینی شیعی؛ بررسی موردی عناصر هویت ساز (از حمله مغول تا ظهور صفویه با محوریت استان قم و مرکزی)

هنر معماری از لحاظ تاریخی، در زمره نخستین هنرهایی بود که توانست خود را با مفاهیم اسلامی سازگار کند و با عنوان معماری اسلامی گسترش یابد. با ورود اسلام به ایران بناهای آرامگاهی بعد از مساجد، رایج ترین نوع بنای عمومی بود که ظهور چشمگیری داشت. هنرمندان و معماران ایرانی در سایه مفاهیم اسلامی و آموزه های اهل بیت (ع) این هنر ماندگار را در سراسر ایران اسلامی به یادگار گذاشتند. معماری ایرانی- اسلامی در فرهنگ تشیع نیز میراث گرانقدری است که از نسل های گذشته به یادگار مانده و نمونه های ارزشمند آن در قالب «معماری تدفینی شیعی»، مخصوصا بقاع متبرکه امامزادگان (ع) در شهرهای تاریخی ایران به خوبی قابل مشاهده است. از طرفی عناصر هویت ساز به کار رفته در مرقد امامزادگان (ع) علاوه بر کارکرد سازه ای، هنری و تاریخی دارای کارکرد ارتباطی جهت تبلیغ و گسترش آموزه های اهل بیت (ع) و باورهای تشیع نیز هستند. از این رو در این پژوهش با تکیه بر مفاهیم برگرفته از دانش معماری به بررسی مفهوم و شاخصه های عناصر هویت ساز در معماری تدفینی شیعی پرداخته تا ابعاد مختلف و جنبه های آن وضوح بیشتری یابد، سپس نمونه هایی در اقلیم فلات مرکزی ایران واقع در استان قم و استان مرکزی را مورد بررسی قرار می دهیم. برای گردآوری داده ها و اطلاعات مورد نیاز جهت پاسخ گفتن به پرسش های تحقیق نیز از شیوه اسنادی و میدانی کمک گرفته شده است. و در نهایت چنین نتیجه می شود که از جمله کارکردهای عناصر هویت ساز، تبلیغ و گسترش مذهب تشیع می باشد.

Keywords:

معماری تدفینی , تشیع , بقاع متبرکه , عناصرهویت ساز , فلات مرکزی ایران