مبانی فلسفی خلاقیت و نوآوری؛ با تاکید بر آراء اندیشمندان مسلمان

یکی از وجوه متمایز انسان نسبت به دیگر موجودات، قدرت خلاقیت و نوآوری اوست . خلاقیت در ذات آدمی به ودیعت نهاده شده و وظیفه اخلاقی و معرفتی ما در قبال آن، پرورش است نه ایجاد. در رسائل اخوان الصفا بحثی در مورد تفاوت انسان و حیوان وجود دارد که در نهایت ، ویژگی طوطی صفتی برای حیوان شمرده می شود و از این جهت ، انسان از حیوان متمایز می گردد. برخی از فلاسفه برای توجیه و تبیین خلیفه الله بودن آدمی ، به همین بحث وجود خلاقیت در انسان تاکید و ابراز نموده اند که آنچه به تعالی و رشد عقلانی و فرهنگی انسان کمک می کند همین خلاقیت است که منجر به نگاهی جدید به هستی می شود. از منظر فلسفی ، خلاقیت ، وجه توانایی تولید چیزی است نوآوارنه . در میان فیلسوفان مسلمان، اندیشمندانی چون ابن سینا و ملاصدرا بیش از دیگران به قوا خلاقانه انسان و کارکردهای خلاقیت توجه نموده اند. ابن سینا در کتاب الاشارات و التنبیهات بحثی دارد بنام صنع و ابداع. در این بحث ، صنع ، خلق مسبوق به امر دیگر تعریف شده و ابداع، خلق بدون سابقه . همچنین ملاصدرا نیز در خصوص خلاقیت ابراز می کند که انسان از آنجا که بر اساس آیات قرآن یکی از جلوه های الهی است ، این قابلیت را دارد که هر روز در شانی جدید باشد و نوآوری و خلاقیت داشته باشد. در نظر ملاصدرا، انسان قادر است با قوه وهم خویش مفاهیمی را خلق نماید که بی سابقه هستند و منشا پیدایش امور خلاق و نوآورانه باشند. ملاصدرا، معرفت را دارای مراتب مختلف می داند: مرتبه حسی ، خیالی و عقلی . انسان در همه این مراتب می تواند متناسب با شان خویش خلاقیت و نوآوری داشته باشد. در پژوهش حاضر تلاش خواهیم نمود تا با توجه به آراء فلاسفه بویژه فلاسفه مسلمان، مبانی خلاقیت و نوآوری را از منظر انسان شناسی فلسفی واکاوی نماییم .

Keywords:

خلاقیت , نوآوری , انسانشناسی , فلسفه اسلامی , ملاصدرا