بررسی تطبیقی «ابدال» در گاتاها و گویش زرتشتیان یزد

گاتاها، سروده­های اشو زرتشت، نوشته­ی کهن­ و گنجینه­ی ارجمندی است که از روزگاران پیشین برای ایرانیان به جامانده است. در این نوشتار، کلمات هفت­ فصل نخستین (هات ۲۸-۳۴) از هفده هات یسنا (گاثاها)، در چارچوب فرآیند واجی (ابدال) و در پاره­ای از موارد جنبه­ی اتیمولوژی، دستوری و آوایی کلمات ازنظر «واجگاه» به شیوه­ی توصیفی، تحلیلی، اسنادی و تطبیقی بررسی می­شود. در این پژوهش با باریک­نگری روی همخوان­ها، نشان داده شده که شکل ناب و ثابت همخوان­های باستانی چگونه بوده و درگذر زمان چگونه به همخوان­های دیگری دگرگون شده اند. ضمنا نکات صرفی و ریخت راستین همخوان­های کهن و دگرگونی­های بعدی را در سیر تاریخی، در سه گامه­ی «باستان»، «میانه» و «جدید» بررسی و واکاوی شده است. در برخی موارد، به پایداری و دگرگونی همخوان­های باستانی در گویش ایرانیان مسلمان و زرتشتیان یزد اشاره شده و تطبیقی گذرا در این زمینه انجام گرفته است. درنتیجه، دگرگونی واک­های همخوان از دوره­ی باستان به میانه و جدید، به سمت قاعده و فرآیند «کم کوشیدن» است. در گویش ایرانیان مسلمان یزدی و گویش معیار، همخوان­ها از دگرگونی بیشتری نسبت به گویشوران زرتشتی یزدی برخوردار است. در متن گات­ها و دوره­ی باستان، تحول واجی «ت» به «د»، «پ» به «ف»، «و» به «ب» در نوشته­های کهن و در گامه­ی باستان به دوره­ی جدید و گویش معیار از بسامد بالایی برخوردار است.

Keywords:

گاتاها , دگرگونی همخوان ها , فارسی باستان , گویش زرتشتی یزدی