آسیب شناسی یک جنبش: تاملی در اندیشه و عمل جمعیت فداییان اسلام

بی تردید حرکتهای اسلامی از فرازهای مهم تاریخ معاصر ایران محسوب می شود؛ اما تاکنون بررسی این حرکتها غالبا به رویکردی تجلیل گرایانه و تمجیدآمیز معطوف بوده و همواره هاله ای از حساسیتها و ساحتهای قدسی مانع از رهیافتی نقادانه و تحلیلی از حرکتهای دینی بوده است. این در حالی است که امروز بیش از هر زمان دیگری به ارزیابی آسیب شناسانه جنبشهای اسلامی معاصر نیازمندیم تا کاستیها و نارساییهای آن را به منظور اجتناب از تکرار، بازشناسی و بازکاوی کنیم. در این مقاله، با تکیه بر منابع دست اول، از همین زاویه به جنبش فداییان اسلام نگریسته و با تصویری اجمالی از اندیشه فداییان اسلام و مبانی معرفت شناختی آنان کوشیده ایم تا ضعفها و ناکارآمدیهای آن را در عرصه عمل نشان دهیم. نگارنده با رهیافتی اندیشه ای، جامعه شناختی و تاریخی، تضادها و تعارضات موجود میان اندیشه و عمل فداییان اسلام و کاستیهای نظری و معرفت شناختی آنان را آشکار ساخته و نشان داده است که چرا این حرکت توانایی آن را نداشت که به جنبشی عمیق، ریشه دار و با پشتوانه عظیم اجتماعی سیاسی تبدیل شود و به جای اینکه به عنوان نیرویی مستقل و موثر ظاهر شود تا حد زیادی به مثابه عوامل تحت فرمان جریانها و نخبگان سیاسی آن عصر تنزل یافت