زمین ساخت فعال سامانه گسلی امتدادلغز گیلاتو-تبریز، شمال غرب ایران

سامانه گسلی فعال گیلاتو-تبریز، با روند کلی شمال غرب-جنوب شرق و طول بیش از ۴۰۰ کیلومتر، در شمال غرب ایران گسترش دارد. این سامانه گسلی امتدادلغز در دوره تاریخی و دستگاهی چندین زمین لرزه مخرب را تجربه کرده است. در این مقاله، با استفاده از تصویرهای ماهواره ای، تصویرهای DEM (مدل رقومی ارتفاعی)، شواهد میدانی، داده های زمین لرزه ای و GPS، زمین ساخت فعال این سامانه گسلی بررسی شده است. این سامانه گسلی از جنوب شرق به شمال غرب، از سه زون گسلی اصلی شمال تبریز، میشو-تسوج، و گیلاتو-سیه چشمه-خوی تشکیل شده است. انتهای شمال غربی سامانه گسلی گیلاتو-تبریز به ساختار دم اسبی (horsetail structure) شامل گسل های نرمال در جنوب کاقیزمان (Kaghysman) ترکیه و انتهای جنوب شرقی آن به زون راندگی بزقوش ختم می شود. سامانه گسلی گیلاتو-تبریز ساختارهای زمین ساختی ترافشاری (transpression) و تراکششی (transtension) (گسل های انشعابی (splay faults)، گسل گامه ها (stepovers)، خمش ها (bendings) و حوضه های کششی-جدایشی (pull-apart basins) پدیدآمده در یک زون برشی راست گرد، با چیدمان پلکانی (en echelon)، را در بر دارد. زون گسلی شمال تبریز که عامل سه زمین لرزه تاریخی ویرانگر ۰۴/۱۱/۱۰۴۲، ۶/۷Mw ؛ ۲۶/۰۴/۱۷۲۱، ۷/۷ Mw؛ و ۰۸/۰۱/۱۷۸۰، ۷/۷ Mw، بوده است، شامل سه گسل پاره (fault segment) امتدادلغز راست گرد بستان آباد، شیبلی و تبریز با چینش راست پله (right-stepping) است. زون گسلی میشو-تسوج که رومرکز میدانی زمین لرزه تاریخی ۱۰/۱۷۸۶، ۲/۶ Mw، در نزدیکی آن تعیین شده است، در خمش ترافشاری شکل گرفته در نواحی مرکزی سامانه گسلی گیلاتو-تبریز پدید آمده است. در سوی شمال غرب، زون گسلی امتدادلغز راست گرد گیلاتو-سیه چشمه-خوی، که رومرکز میدانی زمین لرزه تاریخی ۰۲/۰۷/۱۸۴۰، ۴/۷Mw ، در انتهای شمال شمال غربی آن تعیین شده است، چندین حوضه کششی-جدایشی را پدید آورده است. جنبش شناختی کنونی سامانه گسلی گیلاتو-تبریز نقش کلیدی در لرزه زمین ساخت شمال غرب ایران دارد و بخشی از همگرایی میان صفحه های اوراسیا و عربستان را تعدیل می کند.

Keywords:

سامانه گسلی گیلاتو-تبریز , زمین ساخت فعال , گسل گامه ها , خمش ها , شمال غرب ایران