روحانیت، آخوند خراسانی و نهضت مشروطه

نهضت مشروطهخواهی در ایران، پس از قرنها حاکمیت استبداد و درپی آن استعمار خارجی، برههای پر شور در تاریخ ملت ایران است که در این نهضت، روحانیت، در دو طیف، پیشگام آن بودند، طیف عالمان داخل کشور، نظیر طباطبایی، بهبهانی و شیخ فضلالله نوری و طیف عالمان فرهیخته نجف، نظیر آخوند ملامحمد کاظم خراسانی، شیخ عبدالله مازندرانی و حاجی میرزا حسین تهرانی که اگر پیشگامی آنان نبود، نهضت مشروطیت رقم نمیخورد و به پیروزی نمیرسید. دلایل پیشگامی روحانیت و ورود آنان در نهضتی بزرگ فراوان بود، از جمله عدم اجرای احکام شریعت و حضور استبداد و استعمار در قلمرو حاکمیت. این نقش سترگ را نویسندگان عصر مشروطه، حتی مخالفان روحانیت اذعان نموده و مورد تایید قرار دادهاند. آخوند خراسانی، که شخصیتهای فرهیختهای در مکتب علمیاش پرورش یافتهاند، در نهضت مشروطیت نقشی پیش برنده را ایفا نمود; اعلامیهها، مواضع سیاسی، راهنماییها، تصمیمها و اقدامهایاش اثر گذار بود. پس از شکست مشروطه، حکم جهاد علیه روس و انگلیس را صادر نمود که نقش بارزی در مبارزه علیه استبداد و استعمار خارجی داشت. اما سوکمندانه به دلیل حضور لیبرالها در درون نهضت و فرصتطلبان وابسته و عواملی دیگر، نهضت به شکست منجر شد که میتوانیم در ماجرای شکست، روحانیت و عملکرد آنان را مورد ارزیابی و نقد قرار دهیم. در این ارزیابی و نقد، چند مساله دردآور، مانند عدم انسجام و فقدان رهبری متمرکز و نبود طرحی جامع و فراگیر و... در درون روحانیت و عالمان پیشگام نهضت مشروطه ملاحظه میگردد.

Keywords:

روحانیت , نهضت , مشروطه , مشروعه , انسجام , رهبری , لیبرال