مشروعیت حکومت در عصر غیبت از نگاه آخوند خراسانی

مرحوم آخوند ملامحمدکاظم خراسانی، در حاشیه کتاب مکاسب شیخ مرتضی انصاری، درباره ولایت فقیهان (جامعالشرائط) بر حوزه عمومی، به بحث پرداخته، سرانجام پس از بررسی روایات مطرح شده بر این مساله، مینویسد: »لکن از این ادله، میتوان بهدست آورد: فقیه، قدر متیقن از میان کسانی است که احتمال داده میشود مباشرت، یا اذن و نظر آنها، معتبر در تصرفات باشد; همچنانکه مومنین عادل در صورت نبود فقیه، قدر متیقن از کسانی هستند که تصرفشان مشروعیت دارد». این عبارت صراحت دارد در این که از نظر آخوند، مشروعیت تصرف در حوزه عمومی، منحصر به فقیه است. از سوی دیگر، تقریظ و تایید آخوند خراسانی (در سالهای آخر زندگی) بر رساله »تنبیهالامه و تنزیه المله»، شاهدی دیگر بر پذیرش انحصار مشروعیت حاکمیت سیاسی در فقها میباشد; زیرا در بخشهای گوناگون و موارد متعدد از این رساله، بحث نیابت عامه و حاکمیت سیاسی فقیهان، بهعنوان امری مسلم و از »قطعیات مذهب» ذکر شده است. برخی نویسندگان، بر اساس بعضی اسناد و گزارشها، ادعا کردهاند که آخوند خراسانی، منکر حاکمیت سیاسی فقیهان بوده، مشروعیت حکومت و امور حسبیه را در عصر غیبت از مردم میداند. دلایل ذکر شده، دارای ایرادات سندی و دلالی میباشد و نمیتواند ادعای مورد نظر را ثابت نماید.

Keywords:

ولایت , نیابت , فقیه , امور عامه , امور حسبیه , حاکمیت سیاسی , مشروطه و مشروعه