مقایسه اثر بخشی غنی سازی گندم در مزرعه با غنی سازی آرد در کارخانه در ارتقاء سطح سلامت جامعه

چکیده             هدف از انجام تحقیق حاضر، مقایسه روش های غنی سازی گندم در مزارع گندم با غنی سازی آرد در کارخانجات  بود،  که طی سه آزمایش در اوایل دهه ۸۰ در استان های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی به اجرا در آمد. در آزمایش اول، طرح در قالب آزمون t شامل تیمارهای شاهد (عرف زارع) و مصرف بهینه کودی  در سه تکرار در اراضی زراعی شهرستان میانه در استان آذربایجان شرقی در سال زراعی ۸۰-۱۳۷۹  به اجرا گذاشته شد. پس از برداشت گندم، آرد سبوس دار تهیه و در دو روستای  تجرق و خانقاه  به مدت ۴ ماه نانهای غنی شده  و نشده مورد استفاده تعداد ۷۰۰ نفر از اهالی دو روستا  قرار گرفت. در آزمایش دوم، طرح در قالب آزمون t شامل تیمارهای شاهد (عرف زارع) و مصرف بهینه کودی  در سه تکرار در اراضی زراعی شهرستان نقده در استان آذربایجان غربی در سال زراعی ۸۲-۱۳۸۱ به اجرا گذاشته شد. پس از برداشت گندم، آرد سبوس دار تهیه و در روستای کهریز ارومیه به مدت شش ماه نانهای غنی شده  و نشده مورد استفاده ۱۷۵۰ نفر از اهالی روستا قرار گرفت.  در آزمایش سوم طرح که غنی سازی آرد در کارخانه بود در ۳ قرارگاه مقدم مرصاد در استان های کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان در تابستان ۱۳۸۲ به مدت ۴ ماه اجرا شد.  نتایج تجزیه و تحلیل آماری در  آزمایش های اول و دوم  نشان داد که در تیمار مصرف بهینه کودی، غلظت اسید فیتیک و نسبت مولی اسید فیتیک به روی(PA/Zn) در دانه گندم بطور کاملا معنی داری نسبت به شاهد کاهش یافت و  تغذیه افراد جامعه مورد بررسی از آرد حاصل از گندم غنی شده نسبت به قبل از آن، بطور کاملا معنی داری غلظت Z n  و Fe  سرم خون را در تمامی گروههای سنی افزایش داد،  ولی میزان افزایش در شش ماه بیشتر از چهار ماه بود. بطوریکه  در آزمایش دوم،  قبل از مداخله غلظت روی (Zn)  و آهن (Fe)  سرم خون در افراد بطور متوسط ۸۰ و ۱۰۰ و پس از آن  به  ۱۱۰ و ۱۳۰  میکروگرم در دسی لیتر  افزایش یافت. نتایج تجزیه و تحلیل آماری در آزمایش سوم  نشان داد که  میانگین Zn در سرم خون افرادیکه از نان غنی نشده استفاده کردند ۷۲ ولی در افراد تیمار شده، میزان Zn  بعد از چهار ماه، به ۸۹ میکروگرم در دسی لیتر افزایش یافت (۰۱/۰P≤). میانگین Fe  سرم خون افراد هم از ۸۷ به ۱۳۳ میکروگرم در دسی لیتر افزایش یافت (۰۱/۰P≤). افرادی که  از نان با کیفیت پائین (شاهد) استفاده می کردند، ۴۷ درصد با کمبود Zn ؛ ولی در افرادی که نان مصرفی آنها با کیفیت بالا بود، فقط۱۰ درصد مبتلا به کمبود Zn بودند. در افراد قرارگاه مقدم مرصاد قبل از شروع طرح، میزان مصرف دارو برای بیماری های معده ۱۶۱۵ مورد بود، این مقدار بعد از غنی سازی تا ۱۵ درصد کاهش یافت. نانی که قبل از اجرای طرح با کیفیت بسیار پائین و با نسبت مولی PA/Zn بیش از ۳۰ عرضه می شد، بعد از غنی سازی، نان با بهترین کیفیت و با نسبت مولی PA/Zn پایین (۱۰)، تحویل و در نهایت هدر روی نان نیز به مقدار معنی داری کاهش یافت. نتایج این تحقیق نشان داد رابطه معنی داری بین مصرف نان غنی شده با افزایش غلظت Zn و Fe در سرم خون افراد تحت مطالعه وجود داشت. در جمع بندی می توان گفت که غنی سازی در مزارع گندم بر غنی سازی آرد در کارخانجات آرد ارجحیت داشته و اهم مزایای آن را می توان افزایش حداقل ۲۰ درصدی در عملکرد هکتاری گندم، بهبود کیفیت نان و افزایش بیش از ۱۰ درصدی غلظت عناصر معدنی در اثر جذب بیشتر توسط دستگاه گوارش انسان نام برد.

Keywords:

Key words: Wheat (Triticum aestivum L.) , grain enrichment and flour fortification , PA/Zn molar ratio , Whole wheat bread , promotion of human health , کلید واژگان: گندم Triticum aestivum L.)) , غنی سازی , بهبود کیفیت , دانه گندم و آرد , نسبت مولی اسید فیتیک به روی (PA/Zn) , نان سبوس دار غنی شده , ارتقاء سلامت جامعه