نظریه ادبی قدامه بن جعفر

از اوایل قرن بیستم بود که در اروپا و امریکا و پی­آیه آن با چند دهه تاخیر ناگزیر در ایران، تلقی نوینی از نقد ادبی به دست داده شد که پیروی از یک نظریه بینارشته­ای و مشارکت با نویسنده در تالیف معنا را ناگزیر می­نمود. نبود چنین تعریفی از نقد در گذشته ادبی اسلام و ایران را نباید به وجود نداشتن نقد ادبی در آن ایام تعبیر کرد و بر نمادها و نمودهای آن در رسایل تاریخی و بلاغی، تذکره­ها و دواوین شعرا، با تعریفی که در ادوار پیشین از نقد ادبی وجود داشته، چشم بست. این نقدها بدون پشتوانه نظری نیز نبوده؛ چراکه نقد ادبی عملی است نظریه­ای و ایده­ها و آرای منقد درباره جهان، سامانه نظری­ای را به وجود می­آورد که نقدهای وی مطابق با آن عمل می­نماید. در جستار پیش رو، به بویه نظریه ادبی­شناسی تاریخی در گذشته ادبی اسلام و ایران، کتاب نقدالشعر نوشته قدامه بن جعفر (۲۶۰۳۳۷ق) بررسی شده است. نخست از همه، شایسته­تر آن دیده شد که به جای نقد کلاسیسیستی یا فرمالیستی، رویکر نقادانه قدامه و نظریه ادبی وی که منطقه عملش بلاغت و مسائل مرتبط به عیوب شعری است، نقد و نظریه ادبی بلاغی نامیده شود. معاییر تشخیص معایب و محاسن شعری، متن­مدار بودن و تک­معنا دانستن متن نیز مسائلی­اند که استخوان­بندی نظریه ادبی قدامه بن جعفر را می سازند. برخی از این موضوعات را با آرا و اندیشه­های پژوهشگران و منقدان بازبسته به دبستان انگلو امریکایی نقد ادبی می­توان سنجید.

Keywords:

Qudama ibn Jafar , literary theory , Naghd Al-Sher , rhetorical criticism , classicism , قدامه بن جعفر , نظریه ادبی , نقدالشعر. نقد بلاغی , نقد کلاسیسیستی.