برنامه ریزی ارتباطی به عنوان رویکرد پیشنهادی برای برنامه ریزی شهری در مقیاس محلات (در محله فرحزاد شهر تهران)

مقدمه: برنامه­ریزی شهری در ایران تاکنون بیشتر در قالب رهیافتهای سنتی و به طور خاص رهیافت ساده - جامع آن باقی مانده است. با روشن شدن کاستیهای رهیافتهای مذکور، یک تلاش بطئی جهت ارتقای فرآیند و فرآورده­ی برنامه­ریزی شهری در نظام موجود صورت پذیرفته است. به موازات این تغییرات، نظریه و کنش برنامه­ریزی در کشور­های توسعه یافته نیز تغییر یافته و بسته به زمینه­های مختلف، شیوه­های متفاوتی پیگیری و اجرا می­شود. پس از گرایش برنامه­ریزی شهری به جلب مشارکت در دهه­های شصت و هفتاد میلادی، نظریه برنامه­ریزی ارتباطی، به عنوان شیوه پیشرفته از جلب مشارکت مردمی مطرح شد که موجب تغییر در کنشهای نظری و عملی توسعه شهری و منطقه­ای شده است. انگیزه ارتقای شیوه برنامه­ریزی شهری در ایران در کنار قوت نظری برنامه­ریزی ارتباطی، این سوال را پدید می­آورد که آیا می­توان این شیوه از برنامه­ریزی شهری را در سازوکار برنامه­ریزی ایران بکار بست؟ مقاله حاضر به دنبال پاسخ این پرسش است. روش: مراحل پژوهش حاضر در قالب چهار قسمت اصلی انجام شده است. ابتدا تحولات برنامه­ریزی شهری در جهان و گرایش به استفاده از مشارکت جامعه محلی (که ضعف آن از جمله مشکلات برنامه­ریزی در ایران است) بررسی می­شود. دوم، نظریه برنامه­ریزی ارتباطی و رهیافتهای مرتبط به عنوان رهیافتی که توانایی بکارگیری مشارکت جامعه محلی را دارد، معرفی می­شوند. در ادامه ضرورت و فرصت بکارگیری این قسم از برنامه­ریزیها در فضاهایی متفاوت از فضایی که نظریه از آنجا برخاسته است، تبیین می­شود. در نهایت، شرایط به کارگیری این نوع از برنامه­ریزی در محله فرحزاد به عنوان مورد پژوهش این مقاله بررسی شده است و راهکارهای احتمالی ارائه می­گردند. داده­های این پژوهش از راه مطالعات اسنادی، پیمایش محیطی و مصاحبه (اعم از انجام پرسش نامه و مصاحبه عمیق) جمع­آوری شده است. یافته ها: بر اساس مطالعات این پژوهش می­توان اظهار داشت که ماهیت ذاتی برنامه­ریزی ارتباطی امکان به کارگیری آن در کشورهای در حال توسعه در مقیاس خرد و به ویژه نواحی با مشکلات پیچیده (مثل نواحی فرسوده و یا غیررسمی) فراهم می­کند. بحث: برنامه­ریزی ارتباطی با تاکید بر فرآیند به جای محتوا، شرایط بستر برنامه­ریزی را عملا دخیل می­کند و همچنین مقیاس خرد آن سبب می­شود تا مشکلات توسط نهادهای خرد و به دور از موازی­کاریها و تداخلهای قانونی نهادهای بزرگ جامعه حل شوند و یا در غیراین صورت به تکوین نهادهای شهری و برقراری دموکراسی شهری کمک کند.

Keywords:

Urban Planning , Communicative Planning , Development , Democracy , Public Participation , برنامه ریزی ارتباطی , برنامه ریزی شهری , دموکراسی , توسعه و مشارکت مردمی