نقد مفهومی سرمایه اجتماعی

مقدمه: استفاده از اصطلاح سرمایه اجتماعی سابقهای بیش از یک صد سال دارد اما در حدود ۵۰ سال پیش استفاده از آن متداولتر شد. در دهه ۱۹۹۰ بود که این اصطلاح به عنوان یک مقوله جامعه شناسی کاربردی وارد عرصههای دانشگاهی شد و سپس توسط گروههای اجتماعی نیز به کار گرفته شد. برخورد شماری از جامعه شناسانی نسبت به آن انتقادی است و آن را مفهومی یا تبعیض آمیز یا مبهم و نادرست میدانند. اما جریان غالب از این اصطلاح، برداشتی مسالمت آمیز و تسلیم جویانه دارد زیرا آن را به معنای همیاری، مشارکت، هنجارپذیری و مقولههای مشابه از سوی اعضای جوامع معین درمییابد تا هدفهای آن جامعه برآورده شود. اما بن مایههای آن قبولی محافظه کارانه موازین اجتماعی و ندرتا برداشتی اعتراض آمیز بوده است.مرور منابع: اصطلاح سرمایه اجتماعی از حیث مفهومی نارسا است زیرا به مجموعه عوامل فرهنگی نامعین اشاره میکند که میتوانند آثار متفاوتی در جامعه داشته باشند. شاخصهای اندازهگیری پیشنهاد شده برای آن کاملا ناموثر و نادقیق ماند، زیرا عواملی را که اندازه میگیرند در واقع یا جنبههای فرهنگی دارند یا اساسا عوامل مستقل و حاکم به ذات و بروندادی نیستند. مفهوم سرمایه اجتماعی، از مفهوم بازاری تولید کالا و خدمات ناشی شده است. به عبارت دیگر این مفهوم تحت سلطه شاخهای از اقتصاد است که مدتها است، به رغم نتایج نامطلوب خود، در اختیار نظام سود و سرمایه قرار گرفته است و نارسایی و نادرستی آن بار دیگر به اثبات رسیده است. گویا سرمایه اجتماعی پدیدهای است بیرونی که به شرطی سرمایه محسوب میشود که بتواند نفعی دربر داشته باشد. این دیدگاه سرمایه را متکی به تصمیم شخصی یا شرکتی برای ایجاد فایده میداندبحث: اصطلاح سرمایه اجتماعی نمیتواند آن را با نظریههای اساسی اجتماعی پیوند دهد و نسبت به پدیدههای کیفی، اجتماعی و تاریخی نگاهی ابزاری دارد. در حالی که سرمایه اجتماعی، اگر به معنای برخورداری از ویژگیهای بیرونی باشد میتواند هم تبعیض آمیز باشد، هم ضد سرمایه و هم در خدمت هدف گروههای معارض با منافع انسانی. در یک کلام سرمایه اجتماعی در خدمت توجیه نظام تولید و مصرف بورژوایی قرار دارد.

Keywords:

اقتصاد بازار , سرمایه اجتماعی , سلطه , مشارکت , نولیبرالیسم , همکاری