آرمانشهر حکیم نظامی گنجوی؛ پندها و آموخته ها

پژوهش حاضر به دنبال آن است که با بررسی آثار حکیم نظامی گنجوی، به اهداف کلی یعنی؛ یافتن تصویری واقعیاز کالبد و فضای شهری آن روزگار و دیگر، درک روابط و مناسبات حاکم بر جامعه آن دوره دست یابد. یافته اندوزی در اینپژوهش بصورت اسنادی، کتابخانه ای و مطالعه پژوهش های پیشین بوده و از روش تحلیل محتوای مضمون مبنا در بررسی آثار شاعر بهره برده است. شواهد به دست آمده از داستان های پنجگانه تحت عناوین کلی زیر دسته بندی شده اند «بی توجهی به شهر و دنیای پیرامون» ، «پای بندی و تعلق خاطر به زادگاه» ، «رنجش و کدورت از ابنای روزگار»، «میل به عزلت و کناره گیری از مردمان شهر» «توسل به دربار در جهت پیشبرد الگوی ذهنی خود» ، «فرم دادن به ایده ذهنی خود درباره شهر آرمانی»، «بیان شهر دلخواه خود و طرح آن در داستان شهر نیکان». آن چه از این پژوهش مستخرج می گردد این است که نظامی مانند دیگر شاعران و نویسندگان، هنگام پرداختن بهداستان هایش مواردی از اجزا و عناصر ساختمانی و شهری را بیان می کند اما با اینکه در توصیف و تصویرسازی سرآمدشاعران فارسی زبان است به سرعت از کنار آنها گذشته و از بسط دادن آنها دوری کردهاست، به نظر می رسد وی در یکفرایند طولانی کوچیدن از کعبه زهد به خرابات هوس، از اندیشه عرفانی و آسمانی در مخزن به شاعر هوسنامه در خسرو وشیرین و بار دیگر به هیات یک متفکر اجتماعی در اسکندرنامه تغییر رفتار میدهد و در برابر اتفاقات و سوانح دوران خود ورفتارهای دیگران واکنش و عکس العمل نشان میدهد. در شهر آرمانی او صورت و نما جایی ندارد، بلکه محتوا و نوع رفتاردربار با شهروندان، تعامل شهروندان با هم، عدالت اجتماعی، رفاه و تساوی حقوق آحاد جامعه رنگ و لعاب شهر را می سازد.از نگاه وی نقش خردمندان و اربابان قدرت در تحقق بخشیدن به جامعه آرمانی و عملی کردن آن، بسیار موثر و پررنگاست.

Keywords:

نظامی گنجوی , خمسه , شهرسازی , آرمانشهر , گنجه.