اهداف: جمعیت سالمند در ایران رو به افزایش است. افزایش سن پدیده ای طبیعی است که موجب تغییرات در ساختارهای مغز از جمله لوب پیشانی و ارتباطات آن می شود که مسئول عملکردهای اجرائی در مغز هستند. این تغییرات ساختاری موجب بروز مشکلاتی در عملکردهای شناختی و جسمانی می شود و فرد سالمند را با مشکلاتی چون کاهش عملکرد در
فعالیت های روزمره زندگی و
مشارکت در
فعالیت های اجتماعی روبه رو می کند. در رویکرد شناخت گرا به عملکرد کاری روزمره افراد می آموزند که با استفاده از استراتژی های شناختی عملکرد حرکتی خود را بهبود ببخشند. اثربخشی این رویکرد در سکته مغزی، ضربه مغزی و برخی اختلالات کودکان گزارش شده است. در مطالعه حاضر هدف بررسی امکان اجرای این رویکرد و تاثیر آن در سالمندان ایرانی بدون مشکلات شناختی است.
روش بررسی: این پژوهش به صورت نیمه تجربی تک موردی از نوع A-B با دوره ی پیگیری اجرا شد. شرکت کنندگان دو نفر از سالمندان مراجعه کننده به مرکز بهداشت شهر رامسر بودند. پیش از شروع مداخله، به منظور بررسی وضعیت شناختی شرکت کنندگان از خرده مقیاس های حافظه عددی مستقیم برای سنجش توجه و حافظه ی عددی معکوس و تداعی نمادها برای سنجش حافظه کاری استفاده شد. همچنین عملکرد اجرایی شرکت کنندگان با آزمون مرتب کردن کارت ها ویسکانسین و استقلال در
فعالیت های روزمره زندگی با Functional Independent Measure (FIM) بررسی شد. سپس با استفاده از ابزار Canadian Occupational Performance Measure (COPM) هر شرکت کننده سه هدف را به منظور اجرای مداخله انتخاب کرد. پس از دو هفته بررسی عملکرد شرکت کنندگان در اهداف انتخابی با استفاده از ابزار Performance Quality Rating Scale (PQRS) به منظور تعیین عملکرد پایه، دوره مداخله شروع شد. در طی این دوره مجموعا هشت الی ده جلسه برای هرکدام از شرکت کنندگان تشکیل داده شد. در طی این جلسات، نخست استراتژی کلی حل مسئله (هدف گذاری، طراحی نقشه، اجرا، وارسی) به شرکت کنندگان آموزش داده شد و همچنین شرکت کنندگان با استراتژی های خاص حوزه و اهمیت آن ها در اجرای
فعالیت ها آشنا شدند و سپس در حین اجرا از طریق کشف هدایت شده به سمت استفاده از این استراتژی ها راهنمایی شدند. در طی این دوره عملکرد شرکت کنندگان در اهداف انتخابی در پنج نوبت از طریق ابزار PQRS مورد بررسی قرار گرفت. پس از پایان مداخله، به منظور بررسی تاثیر بلند مدت مداخله، در سه نوبت به فاصله یک هفته از هم، عملکرد شرکت کنندگان در اهداف انتخابی مجددا با ابزار PQRS مورد ارزیابی قرار گرفت.
یافته ها: نتایج حاصل از ابزار PQRS نشان داد که عملکرد شرکت کننده اول در هر سه
فعالیت انتخابی بهبود یافته است. نتایج حاصل از ابزار PQRS برای شرکت کننده دوم نشان دهنده بهبود معنادار عملکرد در دو هدف انتخابی بود. با این حال، یکی از اهداف انتخابی تغییر معناداری را نشان نداد که این مورد می تواند به ماهیت هدف انتخابی مربوط باشد. نمرات خالص شرکت کنندگان در آزمون های FIM و COPM بهبود در عملکرد و رضایت از عملکردشان در اهداف انتخابی و ثابت ماندن استقلال عملکردی را نشان دادند.
نتیجه گیری: رویکرد شناخت گرا به عملکرد کاری روزمره، در جمعیت سالمند ایرانی قابل استفاده است و نتایج مقدماتی بیانگر تاثیر مثبت این رویکرد بر بهبود عملکرد سالمندان در اهداف انتخابی است. با این حال با توجه به محدودیت های این مطالعه در تفسیر نتایج، توصیه می شود در آینده مطالعات با حجم نمونه بالاتر به منظور بررسی تاثیر این رویکرد اجرا شوند. همچنین توصیه می شود جهت بررسی نتایج، با توجه به بستر فرهنگی متفاوت، از ابزارهای جایگزین PQRS استفاده شود.