تاثیر نابرابری درآمدی در استفاده از خدمات توان بخشی خانوارهای شهری و روستایی ایران: یک مطالعه مقطعی

هدف: تغییرات جمعیتی و اپیدمیولوژیکی در قرن بیست و یکم موجب پیدایش چالش های جدیدی مانند سالمندی و شیوع بالای بیماری های غیرواگیر شده است. شیوع بالای معلولیت و ناتوانی در اثر افزایش جمعیت سالمندان، شیوع بیماری های غیرواگیر و حوادث موجب افزایش تقاضا برای خدمات توان بخشی شده است، ولی ظرفیت تامین آن در بسیاری از نقاط جهان پاسخگوی نیازهای موجود نیست که این امر به عدم دسترسی مناسب به این خدمات و عدم هماهنگی بین تقاضا و عرضه این خدمات منجر می شود. مطالعه حاضر با هدف تعیین وضعیت نابرابری در استفاده از خدمات توان بخشی در بین خانوارهای ایرانی طراحی و اجرا شد. روش بررسی: مطالعه حاضر از نوع توصیفی تحلیلی است که به صورت مقطعی و با استفاده از داده های پیمایش هزینه درآمد خانوار مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۷ انجام شد. ابزار مورد استفاده در پیمایش مرکز آمار ایران، پرسش نامه چهارقسمتی «هزینه درآمد خانوار شهری و روستایی» شامل خصوصیات اجتماعی اعضای خانوار، مشخصات محل سکونت و تسهیلات و لوازم عمده زندگی، هزینه های خوراکی غیرخوراکی و درآمدهای خانوار بود که از طریق مصاحبه با سرپرست خانوار یا یکی از اعضای بالای پانزده سال تکمیل شد. نمونه در مناطق روستایی ۱۸۶۱۰ خانوار و در مناطق شهری ۲۰۳۴۸ خانوار بود. پس از استخراج و پالایش داده ها، تعداد ۳۸۹۵۸ خانوار وارد مطالعه شدند. عوامل موثر بر استفاده خانوار از خدمات توان بخشی و نابرابری در استفاده از خدمات توان بخشی به ترتیب با استفاده از آزمون مجذور کای و شاخص تمرکز (CI) تحلیل شدند. استخراج داده ها با استفاده از نرم افزارهای MSAccess و MSExcel نسخه ۲۰۱۳ و تحلیل داده ها به کمک نرم افزار Stata نسخه ۱۴/۱ انجام شد. نقشه های توزیع جغرافیایی استفاده از خدمات توسط نرم افزار ArcGISMap نسخه ۱۰ ترسیم شد. یافته ها: ۲۲۶ خانوار (۸۷ درصد) دارای سرپرست مرد و ۳۲ خانوار (۱۳ درصد) دارای سرپرست زن از خدمات توان بخشی استفاده کرده بودند.۶۰ درصد خانوارهای استفاده کننده از خدمات، سه تا چهار نفر عضو داشتند. ۲۳۹ خانوار (۹۲ درصد) دارای پوشش بیمه ای و ۱۹ خانوار (۸ درصد) فاقد هرگونه پوشش بیمه ای بودند. سرپرست ۱۷۳ خانوار (۶۷ درصد) که از خدمات توان بخشی استفاده کرده بودند، شاغل بودند و از خانوارهای استفاده کننده از خدمات، ۵۵ درصد ساکن مناطق روستایی و ۴۵ درصد ساکن مناطق شهری بودند. درمجموع ۲۵۸ خانوار (۰/۷۷ درصد) از خدمات توان بخشی استفاده کرده بودند. خانوارهای فاقد پوشش بیمه، استفاده کمتری از خدمات مورد مطالعه داشتند (۰/۰۵>P). همچنین ۱/۳۲ درصد پنجک پنجم درآمدی (بیشترین درآمد) از خدمات توان بخشی استفاده کرده بودند، در حالی که این نسبت در بین خانوارهای پنجک اول درآمدی ۰/۳۵ درصد بود (۰/۰۰۱>P). استان های زنجان، قزوین، خوزستان، اصفهان، لرستان، بوشهر و سمنان در مناطق شهری و روستایی کمترین میزان استفاده از خدمات توان بخشی را داشتند. در مناطق شهری، استان قم از نظر وضعیت استفاده از خدمات وضعیت بهتری داشت. در مناطق روستایی استان های آذربایجان شرقی، مازندران، گلستان، یزد، فارس و هرمزگان، میزان استفاده بالاتری از خدمات توان بخشی داشتند. درکل، استان های آذربایجان شرقی، مازندران و قم نسبت بالایی از استفاده از خدمات توان بخشی را داشتند. مقدار شاخص تمرکز استفاده از خدمات توان بخشی ۰/۲۴ بود که نشان دهنده استفاده بیشتر ثروتمندان از این خدمات است. مقدار شاخص تمرکز برای مناطق روستایی و شهری به ترتیب ۰/۲۷ و ۰/۱۹ بود (۰/۰۰۱>P). نتیجه گیری: در استفاده از خدمات توان بخشی، نابرابری درآمدی به نفع ثروتمندان وجود دارد و خانوارهای با درآمد پایین دسترسی پایین تری به این خدمات دارند. به نظر می رسد گنجاندن خدمات توان بخشی در بسته پایه بیمه سلامت به همراه پوشش قیمتی و جمعیتی مناسب، توزیع عادلانه و متناسب با نیاز مراکز ارائه خدمات توان بخشی در بخش دولتی و خصوصی، می تواند برابری در استفاده از خدمات توان بخشی را افزایش دهد. پیشنهاد می شود مطالعات بیشتری در این زمینه صورت پذیرد.

Keywords:

Utilization , Rehabilitation services , Income inequality , Concentration index , Iran , استفاده , خدمات توان بخشی , نابرابری درآمدی , شاخص تمرکز , ایران