اثربخشی درمان گروهی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر حرمت خود دانش آموزان دختر با آسیب بینای

اهداف دانش آموزان با آسیب بینایی به دلیل مشکلاتی که در دست یابی به مهارت های اجتماعی، جهت یابی و تحرک مستقلانه دارند نگرش منفی نسبت به توانایی های خود پیدا می کنند. نگرش منفی این افراد نسبت به نابینایی موجب می شود آن ها در معرض خطر تنهایی، انزوای اجتماعی، افسردگی، اضطراب، کاهش امید به زندگی، عدم مشارکت در فعالیت های گروهی و حمایت اجتماعی پایین قرار گیرند. کمبود یا فقدان مهارت های اجتماعی موجب کاهش پذیرش اجتماعی و احساس واقعی از خویشتن می شود که به نوبه خود، می تواند حرمت خود را در دانش آموزان با آسیب بینایی کاهش دهد. استفاده از مداخله درمانی مناسب با هدف تامین سلامت روان و ارتقای حرمت خود می تواند از بروز بسیاری از مشکلات روان شناختی در این گروه از افراد جلوگیری کند. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد یکی از رویکردهای موج سوم رفتاردرمانی است که هدف آن کنترل موثر درد، رنج و تنش هایی است که فرد در زندگی با آن ها مواجه می شود و به فرد کمک می کند به جای تغییر شناخت، ارتباط روان شناختی خود را با افکار و احساسات افزایش دهد و سعی نماید با محیط و اجتماع سازگار شود. هدف از انجام پژوهش حاضر تعیین اثربخشی درمان گروهی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر حرمت خود دانش آموزان با آسیب بینایی در شهر تهران بود. روش بررسی پژوهش حاضر یک مطالعه نیمه آزمایشی است که در آن از طرح پیش آزمون پس آزمون با گروه کنترل به همراه پیگیری با فاصله زمانی دوماهه استفاده شد. نمونه پژوهش شامل ۲۸ دانش آموز دختر سنین ۱۴ تا ۲۰ سال بود که از جامعه آماری دانش آموزان با آسیب بینایی شاغل به تحصیل در سال تحصیلی ۹۹-۱۳۹۸ در مجتمع آموزشی شبانه روزی نابینایان نرجس انتخاب شدند. در شهر تهران، فقط یک مجتمع آموزشی دخترانه ویژه نابینایان وجود دارد و نمونه مطالعه شده به شیوه هدفمند با توجه به فرمول تعیین حجم نمونه و با احتمال ریزش (۲۸ نفر) انتخاب شد. ابتدا ۵۰ نفر از دانش آموزان پرسش نامه حرمت خود کوپر اسمیت را تکمیل کردند و پس از نمره گذاری پرسش نامه ها، ۲۸ دانش آموز که نمره ۲۳ یا پایین تر در پرسش نامه حرمت خود کسب کردند انتخاب و پس از همتاسازی بر مبنای سن و پایه تحصیلی به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل جایگزین شدند. آزمودنی های گروه آزمایش (در دو گروه فرعی ۷ نفره) طی هشت جلسه ۷۵ دقیقه ای (دو جلسه در هفته) درمان گروهی مبتنی بر پذیرش و تعهد را دریافت کردند، در حالی که گروه کنترل فقط در برنامه های رایج در مرکز شرکت نمودند. پس از پایان جلسات درمانی تمامی آزمودنی ها و دو ماه پس از آن آزمودنی های گروه آزمایش با استفاده از پرسش نامه حرمت خود مجددا مورد ارزیابی قرار گرفتند. داده های به دست آمده با استفاده از تحلیل کوواریانس چندمتغیری و آزمون تی همبسته مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها نتایج تحلیل کوواریانس چندمتغیری برای داده های حاصل از پرسش نامه حرمت خود نشان داد شرکت دانش آموزان دختر با آسیب بینایی در جلسات درمان گروهی مبتنی بر پذیرش و تعهد موجب افزایش معنی دار (۰/۰۰۱>P) حرمت خود (عمومی، خانوادگی، اجتماعی، تحصیلی) شده است. در واقع، با توجه به ضرایب اتا می توان نتیجه گرفت که بر اساس داده های پرسش نامه، به ترتیب ۷۱، ۷۸، ۷۸ و ۷۲ درصد از تغییرات حرمت خود (عمومی، خانوادگی، اجتماعی و تحصیلی) در دانش آموزان با آسیب بینایی با توجه به شرکت آن ها در جلسات درمان گروهی مبتنی بر پذیرش و تعهد قابل تبیین است. نتایج آزمون تی همبسته برای مقایسه حرمت خود گروه آزمایش در موقعیت های پس آزمون و پیگیری نشان داد اثربخشی درمان گروهی مبتنی بر پذیرش و تعهد بر حرمت خود (عمومی، اجتماعی، خانوادگی و تحصیلی) در گروه آزمایش پس از دو ماه پیگیری، پایدار باقی مانده است (۰/۰۵). نتیجه گیری با توجه به یافته های پژوهش حاضر نتیجه گرفته می شود که درمان گروهی مبتنی بر پذیرش و تعهد می تواند در تنظیم و سیاست گذاری برنامه های آموزش دانش آموزان با آسیب بینایی استفاده شود. همچنین متخصصانی که با این گروه از افراد سروکار دارند می توانند از این رویکرد درمانی به عنوان راهکاری عملی در جهت بهبود حرمت خود و سازگاری خانوادگی، اجتماعی و تحصیلی در آن ها بهره مند شوند. افزون بر آن، گنجاندن این برنامه در کنار آموزش برنامه های توانمندسازی متداول می تواند به ارتقای حرمت خود و افزایش عملکرد مثبت دانش آموزان با آسیب بینایی در حیطه های اجتماعی، تحصیلی و خانوادگی منجر شود و به آن ها کمک کند تا یاد بگیرند با استفاده از مهار افکار و احساسات خود از وخیم تر شدن مشکلات پیشگیری نمایند و بتوانند پس از پذیرش افکار و احساسات ناخوشایند خود، تغییرات رفتاری را بپذیرند.

Keywords:

Visual impairment , Self-esteem , Student , Acceptance and Commitment Therapy , آسیب بینایی , حرمت خود , دانش آموز , درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد