اثربخشی برنامه توانبخشی شناختی بر کارکردهای اجرایی کودکان با اختلال ریاضی

هدف: از دیرباز تاکنون همواره موفقیت تحصیلی دانش آموزان برای خانواده، مربیان و جامعه اهمیت عمده ای داشته است. اختلالات یادگیری خاص که به طور عمده، عملکرد تحصیلی دانش آموزان را کاهش می دهد و امر آموزش را با مشکل مواجه می کند یکی از نگرانی های عمده متولیان آموزش وپرورش کودکان است و با بالا رفتن روز افزون شیوع اختلالات یادگیری (به ویژه اختلال ریاضی)، نیاز به تشخیص و ارزیابی دقیق، ایجاد شیوه های درمانی جدید و استفاده از راه کارهای علمی برای کاهش نشانه ها بیش از پیش احساس می شود. پیامدهای منفی مشکلات ریاضی در سال های اولیه کودکی ممکن است تا بزرگسالی بر زندگی فردی و اجتماعی فرد تاثیر بگذارد. اکثر کودکان با اختلال ریاضی، مشکلات قابل توجهی در زمینه کارکردهای اجرایی دارند. بنابراین با کاربرد روش های آموزشی موثر بر کارکردهای اجرایی می توان عملکردها و یادگیری را بهبود بخشید. از این رو پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی توان بخشی شناختی بر کارکردهای اجرایی دانش آموزان دارای اختلال ریاضی انجام شد. روش بررسی: پژوهش حاضر یک مطالعه شبه آزمایشی با طرح پیش آزمون پس آزمون با گروه کنترل همراه با پیگیری بود. جامعه آماری این پژوهش را تمامی دانش آموزان ۸ تا ۱۲ سال شهر سنندج تشکیل می دادند که در سال تحصیلی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ در مدارس مشغول به تحصیل بودند. ۳۰ کودک (۱۷ پسر و ۱۳ دختر) به شیوه دردسترس انتخاب شدند که با استفاده از آزمون ریاضی ایران کی مت روی ۳۰ نفر از دانش آموزان اجرا شد. نمره همگی آن ها ۵/۱ انحراف معیار پایین تر از میانگین (۸۵ و پایین تر) بود و ۲۸ نفر از آن ها بر مبنای معیار های ورود (تشخیص اختلال ریاضی توسط متخصص مرکز، دریافت نمره ۸۵ و پایین تر در آزمون ریاضی ایران کی مت، رضایت والدین و تمایل کودک) و خروج (ابتلا به سایر اختلالات عصبی تحولی مانند نارسایی توجه / بیش فعالی، اختلال طیف اتیسم، صرع، تشنج، غیبت بیش از ۲ جلسه از برنامه توان بخشی شناختی) انتخاب شدند و پس از همتاسازی بر مبنای سن و جنس به طور تصادفی و مساوی (هر گروه ۱۴ نفر) در گروه آزمایش (۷ پسر و ۷ دختر) و کنترل (۸ پسر و ۶ دختر) قرار گرفتند و سیاهه درجه بندی رفتاری کارکردهای اجرایی را والدین آن ها تکمیل کردند. در مرحله بعد، دانش آموزان گروه آزمایش در ۱۰ جلسه انفرادی به مدت ۳۰ تا ۴۵ دقیقه (دو جلسه در هفته) برنامه توان بخشی شناختی را دریافت کردند و گروه کنترل فقط در برنامه های متداول مدرسه (برنامه های آموزشی مبتنی بر کتاب های درسی دبستان) شرکت کردند. پس از آخرین جلسه آموزشی (هفته ششم) و ۵ هفته پس از آن، تمامی افراد دوباره با استفاده از سیاهه درجه بندی رفتاری کارکردهای اجرایی، ارزیابی شدند. داده های به دست آمده با استفاده از تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر تجزیه وتحلیل شدند. یافته ها: یافته های حاصل از تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر نشان داد برنامه توان بخشی شناختی بر کارکردهای اجرایی و مولفه های آن (تنظیم رفتار و فراشناخت) دانش آموزان با اختلال ریاضی تاثیر معنادار داشته است. باتوجه به مجذور اتا می توان نتیجه گرفت که۴۲ درصد٬ ۳۲ درصد و ۴۳ درصد به ترتیب از واریانس کارکردهای اجرایی، تنظیم رفتار و فراشناخت در گروه آزمایش ناشی از شرکت در برنامه توان بخشی شناختی بوده است. حتی نتایج اثربخشی پس از ۵ هفته مطالعه پیگیری پایدار ماند. نتیجه گیری: باتوجه به اثربخشی برنامه توان بخشی شناختی بر کارکردهای اجرایی، می توان نتیجه گرفت طراحی و اجرای برنامه های توان بخشی مشابه در برنامه آموزشی دوره ابتدایی نه تنها موجب بهبود کارکردهای اجرایی در کودکان با اختلال ریاضی می شود٬ بلکه از وخیم تر شدن مشکلات آن ها در یادگیری مهارت های تحصیلی پیشگیری می کند.

Keywords:

Cognitive rehabilitation program , Executive functions , Dyscalculia , برنامه توان بخشی شناختی , کارکردهای اجرایی , اختلال ریاضی