تاثیر توان بخشی شناختی کارکردهای اجرایی بر افزایش میزان امیدواری نوجوانان نجات یافته از سرطان خون: یک کارآزمایی بالینی تصادفی

هدف یکی از پدیده های مشاهده شده در نجات یافتگان از سرطان های دوران کودکی همچون سرطان خون، وجود عوارض جانبی و دیررس ناشی از شیمی درمانی بر کارکردهای اجرایی شناختی است. این مشکلات موجب شکایت های متعددی از قبیل کندی انجام فعالیت ها، نقص در انجام هم زمان تکالیف و بی برنامه بودن افراد نجات یافته از سرطان خون شده است و مزیت افزایش بقا را به خطر می اندازد. لذا این کارآزمایی بالینی با هدف بررسی تاثیر استفاده از سلسله تمرینات توان بخشی شناختی کارکردهای اجرایی بر میزان امیدواری نوجوانان نجات یافته از سرطان خون انجام گرفت.  روش بررسی پژوهش حاضر از نوع مطالعات شبه آزمایشی با پیش آزمون و پس آزمون و پیگیری بود. جامعه آماری این پژوهش شامل تمامی نوجوانان ۱۲ تا ۱۸ ساله نجات یافته از سرطان خون شهر تهران بود. روش نمونه گیری از نوع نمونه گیری مبتنی بر هدف بود که براساس پرونده پزشکی و پس از لحاظ کردن معیارهای ورود و خروج ۳۰ نفر از مراجعه کنندگان به بخش بیماری های خونی مرکز فوق تخصصی کودکان مفید در سال ۱۳۹۴ انتخاب شدند و به طور تصادفی در دو گروه مداخله (۱۵نفر) و لیست انتظار (۱۵ نفر) قرار گرفتند. آزمودنی های گروه مداخله با برنامه توان بخشی شناختی حافظه و توجه (آرام) در دوازده جلسه ۴۵ دقیقه ای تحت توان بخشی شناختی کارکردهای اجرایی قرار گرفتند. داده های پژوهش با آزمون هوش وکسلر، مقیاس سنجش رفتار اخنباخ و آزمون امید به زندگی میلر در سه مقطع پیش آزمون و پس آزمون و پیگیری گردآوری شد و با استفاده از روش های آماری توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و استنباطی (تحلیل کواریانس چندمتغیره) تحلیل شد. یافته ها میانگین طول دوره درمان در گروه مداخله ۲۳/۲۷ و در گروه لیست انتظار ۲۷/۰۰ و میانگین زمان اتمام دوره درمان در گروه مداخله ۲۵/۶۰ و در گروه لیست انتظار ۳۰/۶۷ به دست آمد. به منظور مقایسه میانگین متغیرهای هوش و سن در دو گروه مداخله و لیست انتظار از آزمون تی مستقل استفاده شد. مقدار احتمال در هر دو متغیر سن و هوش بیشتر از ۰/۰۵ به دست آمد، پس اختلاف نمره های امید به زندگی آزمودنی ها از اختلاف سن و هوش ناشی نمی شود. در نتایج حاصل از پرسش نامه امیدواری میلر یافته ها نشان داد توان بخشی شناختی کارکردهای اجرایی بر میزان امیدواری نوجوانان نجات یافته از سرطان خون اثر مثبت معناداری داشته (۰/۰۵>P) و در پیگیری یک ماهه پس از مداخله نیز پایدار مانده است (۰/۰۵>P).  نتیجه گیری نتایج حاصل از پژوهش حاضر نشان داد توان بخشی شناختی کارکردهای اجرایی در ارتقای امید به زندگی نوجوانان نجات یافته از سرطان خون با سابقه شیمی درمانی تاثیر قابل توجهی دارد و ارتقای سطح امیدواری افراد گروه مداخله نسبت به گروه لیست انتظار را نشان می دهد. امروزه یکی از اهداف اصلی درمان بیماری های مزمنی چون سرطان، افزایش کیفیت و سلامت روان افراد نجات یافته است، لذا استفاده از برنامه های ارزان و در دسترسی همچون توان بخشی شناختی به عنوان یکی از مداخلات امیدبخش بسیار مفید خواهد بود. به همین منظور متخصصان حوزه بهداشت و سلامت می توانند با الهام از یافته های این پژوهش برای کاستن عوارض جانبی ناشی از شیمی درمانی و پرتودرمانی اقدام کنند و علاوه بر بهبود مشکلات شناختی افراد مبتلا، به ارتقای امیدواری این گروه از بیماران نیز کمک کنند. پیشنهاد می شود پژوهش های آتی با درنظرگرفتن نتایج حاصل از این پژوهش و استفاده از مداخلات توان بخشی شناختی به منظور اثرگذاری بر راهبردهای مقابله ای، برای افزایش کیفیت زندگی و سلامت روان بیماران مبتلا و درمان یافته از سرطان اقدامات لازم را انجام دهند، همچنین ارائه خدمات توان بخشی شناختی به عنوان یکی از طرح های خدماتی پیگیری پس از درمان به منظور کاهش عوارض ناشی از درمان برای بیماران مبتلا و درمان یافته از سرطان با سابقه شیمی درمانی در روند درمانی این گروه قرار گیرد.

Keywords:

Cognitive rehabilitation , Executive functions , Hope , leukemia , توان بخشی شناختی , کارکردهای اجرایی , امید , سرطان خون