رابطه ویژگی های شکل شناسی حوزه آبخیز با تولید رواناب و رسوب (مطالعه موردی: حوضه های منتخب استان خراسان رضوی)

تولید رسوب و رواناب تابع عوامل مختلفی است و شناسایی عوامل موثر، کمک شایانی به مساله مدیریت آبخیز می ­نماید. هدف این تحقیق تعیین ارتباط تولید رسوب-رواناب با ویژگی های شکل­ شناسی در ۲۶ حوضه منتخب خراسان رضوی است. در این راستا پس از مرزبندی حوضه ­ها، ۱۳ ویژگی شکل شناسی از حوضه ­ها در نرم­افزار ArcGIS۹.۳ محاسبه شد. دوره مشترک آمار هیدرومتری، ۲۰ ساله و از سال ۱۳۶۵ تا ۱۳۸۵ در نظر گرفته شد. سپس ایستگاه ­هایی که دارای داده ­های ناقص بودند، به روش نسبت نرمال بازسازی و داده ­ها تکمیل شد. به منظور تعیین ارتباط بین ویژگی­ های شکل ­شناسی و رواناب و رسوب، ضرایب همبستگی آن­ ها به دست آمد و جهت ارزیابی روابط، از رگرسیون چند متغیره گام به گام در نرم افزار  SPSS۲۲ استفاده شد و مدل ­های برگزیده ارائه شدند. هدف دیگر تحقیق استفاده از آنالیز خوشه­ ای به عنوان ابزاری جهت تعیین حوضه ­های همگن بود به نحوی که با گروه ­بندی، عامل ناهمگنی حوضه ­ها مشخص شود. با توجه به نتایج همبستگی، مرتبط­ ترین ویژگی ­ها در تولید رسوب شامل ارتفاع، شیب، طول آبراهه اصلی و تراکم زهکشی و برای رواناب، ویژگی­ های عامل شکل و فرم حوضه، نسبت دایره­ای، نسبت کشیدگی و قطر دایره همسطح تعیین شدند. طبق نتایج رگرسیون، موثرترین ویژگی در تولید رسوب، تراکم زهکشی و در تولید رواناب به ترتیب عامل فرم حوضه، نسبت کشیدگی و عامل شکل حوضه شناخته شدند. تحلیل خوشه ­ای نیز در چهار بخش مجزا بر اساس ویژگی­ های شکل ­شناسی، شاخص­ های دبی، شاخص ­های رسوب و تمامی عوامل ذکر شده، انجام گرفت. نتایج تحلیل خوشه­ ای در چهار بخش ذکر شده، نشان داد که با استفاده از عوامل ورودی متفاوت، گروه بندی متفاوتی برای حوضه ­های مورد مطالعه به دست می­ آید.

Keywords:

تحلیل خوشه ای , تولید رسوب و رواناب , خراسان رضوی , رگرسیون چند متغیره , فیزیوگرافی حوضه , همبستگی