زمینه های تاریخی و اجتماعی ظهور تصوف عملی درفرهنگ اسلامی

تمایز و پیدایی هریک از فرقه ها و مکتب های اسلامی در قرون نخست را می توان معلول عوامل و زمینه های متعددی دانست که در یک فرآیند تدریجی و گاه متاثر از یکدیگر به وقوع پیوسته اند. پژوهش گران این عوامل مختلف را در یک تقسیم بندی کلی به بیرونی و درونی، طبیعی و غیرطبیعی و گاهی به داخلی و خارجی تقسیم کرده اند و از میان آنها به اسباب متعدد نفسانی، فکری، سیاسی، مذهبی و اجتماعی اشاره نموده اند. خاستگاه و سرچشمه های تصوف و عرفان اسلامی را نیز نمی توان مستقل از عوامل یاد شده، مورد فحص و بررسی قرار داد. پیدایش راه و رسم عرفانی در قرون اولیه را نمی توان به طور دقیق، فرقه گرایی به معنای خاص آن، که عمدتا ناظر به تمایز اندیشه های کلامی است، به حساب آورد و بدین جهت است که بیشتر ملل و نحل نگاران نیز تصوف اولیه را در زمره فرقه های اسلامی شمارش نکرده اند. با این حال برخی عوامل که در ظهور و بروز فرقه های کلامی و دسته بندی های فقهی دخیل بوده است، در پیدایی این نحله نیز سهم قابل توجهی داشته اند; هرچند نمی توان از اسباب ویژه و یا حداقل تاثیر بیشتر برخی عوامل، تاریخی ان چشم پوشی کرد. در مبحث حاضر تلاش می کنیم از میان عوامل مختلف پیدایی تاریخی تصوف و عرفان به مهم ترین عوامل تاریخی واجتماعی وسیاسی که مورد تایید بیشتر عرفان پژوهان نیز واقع شده است، اشاره نماییم.

Keywords:

بسترهای اجتماعی , تصوف , فرهنگ , زمینه های تاریخی